คำฉันท์ (๑)
วรรณลีลา มรดกชาติ
ความรู้อันจำเป็นเกี่ยวกับวรรณคดีคำฉันท์
ทองแถม นาถจำนง
คำนำผู้ค้นคว้าเรียบเรียง
ข้าพเจ้ารักหลงใหลวรรณคดีมาตั้งแต่วัยเด็ก ชอบอ่านวรรณคดีทุกประเภท เมื่อย่างเข้าวัยรุ่นก็เริ่มฝึกฝนการเขียนร้อยกรอง ข้าพเจ้าโชคดีที่มีปู่และพ่อเป็นคนรักการอ่าน เก็บสะสมหนังสือไว้เยอะ ข้าพเจ้าจึงได้อ่านหนังสือเก่าแก่จำนวนหนึ่งที่หาอ่านได้ยาก มันเป็นพื้นฐานทำให้ข้าพเจ้าสามารถทำมาหากินเป็น “นักเขียนอาชีพ” อยู่ได้มาจนถึงวัยเกษียณอายุแล้ว
ความเป็นอนิจจังนั้นเป็นสัจธรรม สังคมไทยเปลี่ยนแปลงไปมาก ในอดีต “บัณฑิต” หรือ ปัญญาชนไทยล้วนมีพื้นฐานความรู้ทางวรรณคดีเป็นอย่างดี เพราะระบบการศึกษาอบรมบ่มเพาะคนแบบโบราณ ปัจจุบันความสำคัญของ “ภาษา” และ “วรรณคดี” ในแง่การเป็นรากฐานของความเป็นมนุษย์ถูกลดทอนความสำคัญลงไปมาก หลักสูตรในระดับมัธยมศึกษาแม้จะยังบังคับเรียน “ศาสตร์” เหล่านี้อยู่ แต่นักเรียนก็มักจะไม่เห็นความสำคัญของมัน
“วรรณคดี” นอกจากจะมีความสำคัญทางด้านสุนทรียศาสตร์ เป็นภาคส่วนสำคัญของ “ศิลปะ” ที่ขัดเกลาบ่มเพาะความดีงามในจิตใจของมนุษย์แล้ว วรรณคดีก็ยังมีคุณค่าด้านอื่น ๆ ด้วย
วรรณคดีมีทั้งประเภทร้อยกรองและร้อยแก้ว ปัจจุบันนี้ “ร้อยกรอง” ถูกมองว่าเป็นเรื่องยาก ยิ่งร้อยกรองประเภท “คำฉันท์” ยิ่งถูกมองว่าอ่านยากที่สุด
“วรรณคดีคำฉันท์” กำลังถูกหลงลืม
คำประพันธ์ประเภทฉันท์ในภาษาไทยมีพัฒนาการมาตั้งแต่ยุคอยุธยา มีกวีไทยสร้างผลงานไว้มากมาย เราจะปล่อยให้มรดกล้ำค่าเหล่านี้ถูกทอดทิ้งไว้เฉย ๆ หรือ
แม้ว่า “ฉันท์” จะมีรากกำเนิดจากตระกูลภาษาอินโดยูโรเปียนที่แตกต่างจากตระกูลภาษาไทมาก แต่ปราชญ์ไทยในอดีตก็ได้ดัดแปลงปรับปรุงจน “ฉันท์” มีความไพเราะงดงามแบบไทยได้สำเร็จ เช่นการแยกวรรค และเพิ่มสัมผัส จนเกิดเป็นวรรณคดีคำฉันท์ภาษาไทยที่วิจิตรงดงามยิ่งนัก และก็ยังคงเป็นรูปแบบที่คนปัจจุบันยังใช้เป็นเครื่องมือสื่อความสุนทรีย์ทางด้านภาษากันได้
วรรณคดีคำฉันท์จึงมิควรถูกทอดทิ้ง
ข้าพเจ้ารู้สึกว่า ปัจจุบันนี้มีหนังสือคู่มือความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับวรรณคดีคำฉันท์โดยเฉพาะอยู่น้อย ทั้งครูอาจารย์และนักเรียนหาอ่านประกอบการเรียนการสอนได้ยาก ข้าพเจ้าจึงพยายามค้นคว้าข้อมูล เขียนแนะนำวรรณคดีคำฉันท์ในด้านต่าง ๆ ไว้ มีเนื้อหาสำคัญ ๆ ดังนี้
รวมรวมคำอธิบายเรื่อง “บังคับครุ-ลหุ” ในคำฉันท์
รวบรวมแนะนำวรรณคดีคำฉันท์เรื่องสำคัญเกือบทั้งหมด ตั้งแต่สมัยอยุธยามาจนถึงยุคเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ (มียกเว้นสำหรับคำฉันท์สดุดีสังเวยกล่อมช้าง ข้าพเจ้ากล่าวถึงเพียงเรื่องที่สำคัญเป็นพิเศษเท่านั้น สำหรับต้นฉบับคำฉันท์สดุดีสังเวยกล่อมช้างทั้งหมดนั้น กรมศิลปากรรวบรวมจัดพิมพ์ไว้สมบูรณ์แล้ว หาอ่านได้ไม่ยาก)
เพิ่มคำอธิบายที่มีประโยชน์ทางด้านประวัติวัฒนธรรมในวรรณคดีคำฉันท์บางเรื่อง เช่นเรื่อง “สมุทโฆษคำฉันท์” ในส่วนที่พระมหาราชครูแต่ง
มีแผนผังฉันทลักษณ์คำฉันท์ และฉันทลักษณ์คำฉันท์ที่ประดิษฐ์ขึ้นใหม่รวบรวมไว้ในภาคผนวก
ข้าพเจ้าตั้งใจทำเพื่อให้ครูอาจารย์และนักเรียนนักศึกษาศึกษาค้นคว้าเป็นความรู้พื้นฐานได้สะดวก หวังว่าหนังสือเล่มนี้จะมีคุณประโยชน์ต่อวงวรรณคดีบ้าง
คารวะธรรม
ทองแถม นาถจำนง
พฤษภาคม ๒๕๕๙
______________________
อ่าน: คำฉันท์ (2) จากอินโด-อารยัน สู่สยามพากย์
อ่าน: คำฉันท์ (3) วรรณลีลา มรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (4) วรรณลีลา มรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (5) วรรณลีลามรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (6) วรรณลีลามรดกชาติ ครุ ลหุ
อ่าน: คำฉันท์ (7) วรรณลีลามรดกชาติ เสียงตก
อ่าน: คำฉันท์ (8) วรรณลีลามรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (9) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง 1
อ่าน: คำฉันท์ (10) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง 2
อ่าน: คำฉันท์ (11) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง 3
อ่าน: คำฉันท์ (12) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง (จบ)
อ่าน: คำฉันท์ (13) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 1
อ่าน: คำฉันท์ (14) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 2
อ่าน: คำฉันท์ (15) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 3
อ่าน: คำฉันท์ (16) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 4
อ่าน: คำฉันท์ (17) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 5
อ่าน: คำฉันท์ (18) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 6
อ่าน: คำฉันท์ (19) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 7
อ่าน: คำฉันท์ (20) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 8
อ่าน: คำฉันท์ (21) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 9
อ่าน: คำฉันท์ (22) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 10
อ่าน: คำฉันท์ (23) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 11
อ่าน: คำฉันท์ (24) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 12
อ่าน: คำฉันท์ (25) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 13
อ่าน: คำฉันท์ (26) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 14
อ่าน: คำฉันท์ (25) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 13
อ่าน: คำฉันท์ (26) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 14
อ่าน: คำฉันท์ (27) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 15
อ่าน: คำฉันท์ (28) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 16
อ่าน: คำฉันท์ (29) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 17
อ่าน: คำฉันท์ (30) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 18
อ่าน: คำฉันท์ (31) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 19
อ่าน: คำฉันท์ (32) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 20
อ่าน: คำฉันท์ (33) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 21
อ่าน: คำฉันท์ (34) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 22
อ่าน: คำฉันท์ (35) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 23
อ่าน: คำฉันท์ (36) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 24
อ่าน: คำฉันท์ (37) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 25
อ่าน: คำฉันท์ (38) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 26
อ่าน: คำฉันท์ (39) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 27
อ่าน: คำฉันท์ (40) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 28
อ่าน: คำฉันท์ (41) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 29
อ่าน: คำฉันท์ (42) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 30
อ่าน: คำฉันท์ (43) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 31
อ่าน: คำฉันท์ (44) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 32
• วรรณศิลป์ : ศิลปินแห่งชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๑
• วรรณศิลป์ : หมาเก้าหาง..ดนตรีอีศานคลาสสิก
• วรรณศิลป์ : ทางอีศาน 82 : เมืองนครจำปาศักดิ์ – ๓ –
• วรรณศิลป์ : ทางอีศาน 82 : ศิลปะลพบุรี
• วรรณศิลป์ : ทางอีศาน ๘๒ : (๘) ที่จุดเริ่มต้นคือที่สุดท้าย – ๑
• วรรณศิลป์ : กราบพระธาตุพนม
• วรรณศิลป์ : วิชาความรู้จะมีค่า ก็ต่อเมื่อถูกถ่ายทอด
• วรรณศิลป์ : เทียวทางให้สุดเส้น อย่าถอยหลังให้คนย่ำ ตายกะตายหน่าพุ้น คนจั๊งญ่องว่าหาญ
• วรรณศิลป์ : ประกาศระดมทุนพิมพ์หนังสือ “ภูมิบ้านนามเมือง คำใคร ไทย – มอญ – เขมร”
• นิตยสารทางอีศาน : 82