คำฉันท์ (1) วรรณลีลา มรดกชาติ

บทกวี, ผญา, คำกลอน | วันที่ 2 พฤษภาคม 2559 | ผู้บันทึก: xers | ผู้ชม: 1,312

คำฉันท์ (๑)
วรรณลีลา มรดกชาติ
ความรู้อันจำเป็นเกี่ยวกับวรรณคดีคำฉันท์
ทองแถม นาถจำนง

คำนำผู้ค้นคว้าเรียบเรียง

ข้าพเจ้ารักหลงใหลวรรณคดีมาตั้งแต่วัยเด็ก ชอบอ่านวรรณคดีทุกประเภท เมื่อย่างเข้าวัยรุ่นก็เริ่มฝึกฝนการเขียนร้อยกรอง ข้าพเจ้าโชคดีที่มีปู่และพ่อเป็นคนรักการอ่าน เก็บสะสมหนังสือไว้เยอะ ข้าพเจ้าจึงได้อ่านหนังสือเก่าแก่จำนวนหนึ่งที่หาอ่านได้ยาก มันเป็นพื้นฐานทำให้ข้าพเจ้าสามารถทำมาหากินเป็น “นักเขียนอาชีพ” อยู่ได้มาจนถึงวัยเกษียณอายุแล้ว

ความเป็นอนิจจังนั้นเป็นสัจธรรม สังคมไทยเปลี่ยนแปลงไปมาก ในอดีต “บัณฑิต” หรือ ปัญญาชนไทยล้วนมีพื้นฐานความรู้ทางวรรณคดีเป็นอย่างดี เพราะระบบการศึกษาอบรมบ่มเพาะคนแบบโบราณ ปัจจุบันความสำคัญของ “ภาษา” และ “วรรณคดี” ในแง่การเป็นรากฐานของความเป็นมนุษย์ถูกลดทอนความสำคัญลงไปมาก หลักสูตรในระดับมัธยมศึกษาแม้จะยังบังคับเรียน “ศาสตร์” เหล่านี้อยู่ แต่นักเรียนก็มักจะไม่เห็นความสำคัญของมัน

“วรรณคดี” นอกจากจะมีความสำคัญทางด้านสุนทรียศาสตร์ เป็นภาคส่วนสำคัญของ “ศิลปะ” ที่ขัดเกลาบ่มเพาะความดีงามในจิตใจของมนุษย์แล้ว วรรณคดีก็ยังมีคุณค่าด้านอื่น ๆ ด้วย

วรรณคดีมีทั้งประเภทร้อยกรองและร้อยแก้ว ปัจจุบันนี้ “ร้อยกรอง” ถูกมองว่าเป็นเรื่องยาก ยิ่งร้อยกรองประเภท “คำฉันท์” ยิ่งถูกมองว่าอ่านยากที่สุด
“วรรณคดีคำฉันท์” กำลังถูกหลงลืม

คำประพันธ์ประเภทฉันท์ในภาษาไทยมีพัฒนาการมาตั้งแต่ยุคอยุธยา มีกวีไทยสร้างผลงานไว้มากมาย เราจะปล่อยให้มรดกล้ำค่าเหล่านี้ถูกทอดทิ้งไว้เฉย ๆ หรือ

แม้ว่า “ฉันท์” จะมีรากกำเนิดจากตระกูลภาษาอินโดยูโรเปียนที่แตกต่างจากตระกูลภาษาไทมาก แต่ปราชญ์ไทยในอดีตก็ได้ดัดแปลงปรับปรุงจน “ฉันท์” มีความไพเราะงดงามแบบไทยได้สำเร็จ เช่นการแยกวรรค และเพิ่มสัมผัส จนเกิดเป็นวรรณคดีคำฉันท์ภาษาไทยที่วิจิตรงดงามยิ่งนัก และก็ยังคงเป็นรูปแบบที่คนปัจจุบันยังใช้เป็นเครื่องมือสื่อความสุนทรีย์ทางด้านภาษากันได้

วรรณคดีคำฉันท์จึงมิควรถูกทอดทิ้ง

ข้าพเจ้ารู้สึกว่า ปัจจุบันนี้มีหนังสือคู่มือความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับวรรณคดีคำฉันท์โดยเฉพาะอยู่น้อย ทั้งครูอาจารย์และนักเรียนหาอ่านประกอบการเรียนการสอนได้ยาก ข้าพเจ้าจึงพยายามค้นคว้าข้อมูล เขียนแนะนำวรรณคดีคำฉันท์ในด้านต่าง ๆ ไว้ มีเนื้อหาสำคัญ ๆ ดังนี้

รวมรวมคำอธิบายเรื่อง “บังคับครุ-ลหุ” ในคำฉันท์

รวบรวมแนะนำวรรณคดีคำฉันท์เรื่องสำคัญเกือบทั้งหมด ตั้งแต่สมัยอยุธยามาจนถึงยุคเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ (มียกเว้นสำหรับคำฉันท์สดุดีสังเวยกล่อมช้าง ข้าพเจ้ากล่าวถึงเพียงเรื่องที่สำคัญเป็นพิเศษเท่านั้น สำหรับต้นฉบับคำฉันท์สดุดีสังเวยกล่อมช้างทั้งหมดนั้น กรมศิลปากรรวบรวมจัดพิมพ์ไว้สมบูรณ์แล้ว หาอ่านได้ไม่ยาก)

เพิ่มคำอธิบายที่มีประโยชน์ทางด้านประวัติวัฒนธรรมในวรรณคดีคำฉันท์บางเรื่อง เช่นเรื่อง “สมุทโฆษคำฉันท์” ในส่วนที่พระมหาราชครูแต่ง
มีแผนผังฉันทลักษณ์คำฉันท์ และฉันทลักษณ์คำฉันท์ที่ประดิษฐ์ขึ้นใหม่รวบรวมไว้ในภาคผนวก

ข้าพเจ้าตั้งใจทำเพื่อให้ครูอาจารย์และนักเรียนนักศึกษาศึกษาค้นคว้าเป็นความรู้พื้นฐานได้สะดวก หวังว่าหนังสือเล่มนี้จะมีคุณประโยชน์ต่อวงวรรณคดีบ้าง
คารวะธรรม

ทองแถม นาถจำนง
พฤษภาคม ๒๕๕๙
______________________