นานมาแล้วมีคณะครูได้พาเด็ก ๆ ใน ๓ จังหวัดชายแดนใต้กลุ่มหนึ่ง มาพบลุง “ลาว คำหอม” ที่ไร่ธารเกษม เด็ก ๆ วิ่งเล่นกันอย่างสนุกสนาน ส่งเสียงกรี๊ดกร๊าดตามประสาเด็ก แต่เมื่อเวลาจะจากกันเด็ก ๆ ไม่อยากไป มีเด็กคนหนึ่งเข้ามากอดลุงแล้วร้องไห้บอกว่า “หนูไม่อยากกลับบ้าน หนูอยากอยู่กับคุณตาทีนี่” สะเทือนใจผู้ได้ยิน โถ! บ้านหนูผู้ใหญ่เขาห้ามไม่ให้ออกไปวิ่งเล่นนอกบ้านอย่างเสรีซินะ

ท่ามกลางความ “เน่าใน” ของทุกระบบสถาบัน ส่งผลให้สังคมไทยเสื่อมทรุดลงทุกด้านช่องว่างระหว่างคนรวยกับคนจนยิ่งถีบห่างความต่างทางความคิดของผู้คนไกลกันดั่งฟ้ากับก้นเหว อาวุธที่คนเล็กคนน้อยจะใช้ต่อสู้เพื่อปากท้อง และเทิดศักดิ์ศรีความเป็นคนของตนในห้วงเวลานี้ คือ “งานวัฒนธรรม”

เดือนธันวาคม “ข้าวนาปี” เริ่มเก็บเกี่ยวกันแล้ว ในสมัยโบราณชนเผ่าต่าง ๆ ทุกชนเผ่ามีการเฉลิมฉลองการเก็บเกี่ยวธัญพืช ซึ่งอาจจะเรียกให้เข้าใจง่าย ๆ ว่า “เทศกาลข้าวใหม่” ไม่ว่าธัญพืชนั้นจะเป็น ข้าวสาลี ข้าวบาร์เลย์ ข้าวชิงเคอ หรือข้าวจ้าว-ข้าวเหนียว ที่เป็นอาหารหลักของคนไท-ลาว

แดนอีศานที่ราบสูง-สูงเจิ้นเทิ้น อัศจรรย์เกินกล่าวขานประมาณไหน ประวัติศาสตร์ชาติพันธุ์อารยธรรมใด วิวัฒนาการสั่งสมไว้ให้มังมู