หมอลําศิลปะการแสดงพื้นบ้านอีสานที่ผสมผสานการร้องลํา การฟ้อน ประกอบดนตรีพื้นบ้าน เพื่อให้ผู้ชมสนุกสนานเพลิดเพลิน มีต้นกําเนิดจากการเล่านิทานพื้นบ้านให้ลูกหลานฟัง สู่การอ่านหนังสือธรรมจากใบลานเพื่อคบงันการอยู่กรรม (การคลอดลูก) งานศพ งานบุญ ประเพณีในชุมชน จากนั้นจึงเป็นการลําคนเดียว แสดงบทบาทตามเนื้อเรื่อง มีการนําแคนมาเป่าประกอบระหว่างการลํา

อาณาเขตนครจำปาศักดิ์เวลานั้นมีว่า “ทิศเหนือตั้งแต่ยางสามต้นอ้นสามขวาย หลักทอดยอดยัง ” อันเป็นเขตของจันทรสุริวงศ์รักษา ทิศตะวันออกถึงเขาแดนญวน (หรือเขาบรรทัดก็เรียก) ทิศตะวันตกจดลำน้ำกระยุงหรือที่เรียกกันว่า “ห้วยก๊ากวากปากกระยุง” คือแดนเมืองพิมายเป็นเขตแดนท้าวจารย์แก้วรักษา

เพื่อนเก่าสมัยเรียนมัธยม ถามมาว่า “อ่าน เจอในเว็บ เขาว่า มีสมุนไพรหลายอย่าง ผู้ชายกินแล้วจะเป็นหมัน จริงหรือเปล่า” มานึกได่ว่า เพื่อนเคยบอกภรรยาทําหมัน หลังจากคลอดลูก คนที่สองเมื่อยี่สิบกว่าปีก่อนแล้ว อยากรู้เรื่องทําหมันชายไปทําไม อายุอานามก็ใกล้วัยเกษียณแล้ว คิดในแง่ดีเขาก็คงแค่อยากรู้

ฉันคือจางวางดนัยมนัสราษฎร์ ชื่อเดิมว่า ถิ่น ถวายตัวเป็นมหาดเล็กตั้งแต่ปลายรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว...

มิติ ‘กาลเวลา’ นั้น สำคัญไฉน... การติดตามทำความเข้าใจเรื่องราวของ ผู้คน ชุมชน ชนชาติ ประเทศ และโลกทั้งโลก ยากที่จะแยกออกจากบริบทที่สำคัญอย่างน้อยที่สุดสองบริบท คือ บริบทของมิติกาลเวลา (Time) กับ บริบทของพิกัดสถานที่ (Space) เงื่อนเวลา (knots of time)

วันนี้ (เสาร์ ๘ ธันวาคม ๒๕๖๑) คือ วันขึ้น ๑ ค่ำ เดือน ๑ วันนี้คือวันขึ้นปีใหม่ของชาวไททั้งมวล ยิ่งไปกว่านั้น ชาวกรุง (ไทย) คุ้นชินกับปี พ.ศ. (พุทธศักราช) นักวิชาการ (ไทย) จำนวนไม่น้อยก็ถนัดที่จะบรรยาย เขียน สอนลูกศิษย์ และอ้างอิงด้วยปี ค.ศ. (คริสต์ศักราช) แต่ท่านทราบไหมว่า ชาวไทใหญ่มีการใช้ “ปี ต.ศ. (ไตศักราช)” ร่วมกัน