นิทานตาแฮก
ทางอีศาน ฉบับที่๑๔ ปีที่๒ เดือนมิถุนายน ๒๕๕๖
คอลัมน์: ใจอีศาน
Report : Esan Mind
ผู้เขียน: จารุวรรณ ธรรมวัตร
ตำนานตาแฮก เป็นนิทานพื้นบ้านอีสานประเภทนิทานอธิบายเหตุเพื่อจะตอบคำถามว่า “ทำไมต้องไหว้ผีตาแฮกก่อนทำนา” (ตาแฮก-ผีประจำไร่นา) ชาวอีสานจะไหว้ผีตาแฮกในบุญเดือนหก หลังจากบุญบั้งไฟ และบุญเดือนสิบเรียกว่าบุญข้าวสากหรือสลากภัต ซึ่งเป็นฤดูที่ข้าวในนากำลังเริ่มตั้งท้องและออกรวง ไหว้ผีไร่นาในเดือนสิบ บางท้องถิ่นเรียกว่าไหว้แม่โพสพ
ตำนานตาแฮก กล่าวว่า ครั้งหนึ่งนานมาแล้วมีบุตรชายกุฎุมพีผู้หนึ่ง เมื่อบิดาสิ้นชีพได้ทิ้งทรัพย์สินจำนวนมากไว้กับบุตรชาย มารดาได้เลือกหญิงผู้มีตระกูลเสมอกันมาเป็นภรรยา อยู่กินกันฉันสามีภรรยาเป็นเวลานานแต่ไม่มีบุตรสืบสกุล มารดาจึงหาหญิงอื่นมาให้เป็นภรรยาอีกคน ไม่นานภรรยาน้อยตั้งครรภ์จะมีบุตร ภรรยาหลวงก็สมัครใจรักใคร่กับภรรยาน้อยด้วยดี เห็นสามีหลงรักใคร่ภรรยาน้อยมากจึงผูกใจอาฆาต แต่ก็ยังทำตนเป็นมิตรจนภรรยาน้อยตายใจ
ครั้นเมื่อภรรยาน้อยตั้งครรภ์ ภรรยาหลวงก็หลอกให้นางกินยาจนแท้งลูก เมื่อตั้งครรภ์อีกครั้งหนึ่งภรรยาหลวงก็นำยาแท้งให้นางกินจนแท้งลูกเช่นเดิม ครั้นเมื่อนางตั้งครรภ์บุตรครั้งที่สาม นางจึงไปอาศัยอยู่ที่บ้านบิดามารดาของนาง ภรรยาหลวงทราบก็ส่งคนนำยามาให้กินจนภรรยาน้อยตายทั้งกลม นางภรรยาน้อยจึงผูกใจอาฆาตภรรยาหลวงทุกชาติ
เมื่อสามีทราบว่าภรรยาหลวงลอบให้ยาพิษภรรยาน้อยกินจนถึงแก่ชีวิตทั้งบุตรและนางจึงมีความแค้นภรรยาหลวงมาก ด้วยความโกรธจึงฆ่านางเสีย นางภรรยาหลวงก่อนตาย จึงตั้งจิตรอาฆาตผูกพยาบาทกับภรรยาน้อยไปทุกชาติ
ชาติต่อมา ภรรยาน้อยเกิดเป็นแมว ส่วนภรรยาหลวงเกิดเป็นแม่ไก่ ครั้นเมื่อแม่ไก่ไข่มานางแมวก็กินไข่ทุกครั้ง ครั้งสุดท้ายนาวแมวจึงกินแม่ไก่ด้วยทั้งสองจึงผูกอาฆาตกันต่อไปไม่สิ้นสุด (ปรีชา พิณทอง ๒๕๕๒) เมื่อถึงชาติที่เกิดเป็นมนุษย์ภรรยาหลวงเกิดเป็นนางยักษ์ พระพุทธองค์เทศโปรดให้ละเวรให้นางยักษ์ไปอยู่ที่ปลายนา นางยักษ์มีความรู้เรื่องเกณฑ์ฟ้าฝนจึงช่วยให้การทำนาได้ผลผลิตดี จึงเกิดพิธีเลี้ยงนาผืนแรกของนางเรียกว่าเลี้ยงตาแฮก
