หมาน
ศิลป์วัตร วิศาลศักดิ์ : ลายเส้น
การดำเนินชีวิตของชาวอีสานนั้น ค่อนข้างจะเรียบง่าย การทำมาหากินตามทุ่งนา ป่าเขา ห้วย หนอง คลอง บึง ล้วนแต่เป็นแหล่งอาหารที่อุดมสมบูรณ์ และคนอีสานกินได้สารพัด พืชผักตามท้องไร่ท้องนา ข้างรั้วบ้านมีให้เลือกกินได้อย่างสบาย ยิ่งเป็นพวกแมลงก็เป็นอาหารของชาวอีสานเกือบทุกชนิด เห็ดที่ขึ้นตามป่าหรือตามท่อนไม้ คนอีสานเลือกกินได้ทั้งนั้น แม้ในกระเป๋าไม่มีเงินสักบาทคนอีสานก็ไม่อดตาย
ในฤดูทำนา เมื่อต้นข้าวเริ่มแก่ ชาวนาจะออกไปหากบ เพราะเป็นช่วงเวลาที่กบออกหากินปลาตัวเล็กตัวน้อยที่ลงไปอยู่ห้วยหนองไม่ทัน ซึ่งคนอีสานเรียก “ปลาข่อน” เป็นแอ่งน้ำเล็ก ๆ ตามแปลงข้าว จะมีปลาติดอยู่เป็นหย่อม ๆ การออกไปหากบของชาวบ้านมีหลายวิธี บางคนหากบด้วยวิธีใส่เบ็ดมีไส้เดือนเป็นเหยื่อล่อ บางคบใช้ “แงบ” เป็นเครื่องมือดักกบ
แงบ มีลักษณะเป็นชะลอม สานด้วยไม้ไผ่ มีงา (ช่องให้กบเข้าแงบ เมื่อกบเข้าไปกินเหยื่อในแงบแล้วจะออกไม่ได้) เหยื่อล่อจะใช้ปลาดิบหมักให้เน่า ยิ่งมีกลิ่นเหม็นกบยิ่งชอบ ส่วนวิธีการดักกบด้วยแงบนั้น เมื่อเอาเหยื่อล่อใส่เข้าไปในแงบแล้วจะนำไปฝังตามมุมคูนา ให้ส่วนงา (ทางเข้าของกบ) โผล่ให้กบเข้าสะดวก ส่วนตัวแงบฝั่งดินไว้ มีหญ้าก็ดึงมาปกปิดบ้าง ปากทางเข้าก็ตกแต่งให้กบตายใจ คิดว่าเป็นกลิ่นปลาเน่าธรรมชาติ ก็เข้าไปในตัวแงบ กบก็จะติดอยู่ภายใน จนกว่าเจ้าของแงบจะไปกู้ในเช้าวันรุ่งขึ้น
พ่อเฒ่าเขียนกับแม่เฒ่านอง สองผัวเมียพากันไปดักกบด้วยแงบ แม่เฒ่านองถือกระป๋องเหยื่อให้พ่อเฒ่าเขียนจะได้เกิดสภาพคล่อง แม่เฒ่านองตักเหยื่อให้พ่อเฒ่านองจนเพลิน ลืมกะให้เหยื่อพอดีกับจำนวนแงบ แม่เฒ่านองเอากระป๋องเหยื่อไปล้าง แต่แงบในมือพ่อเฒ่าเขียนยังเหลืออีก ๑ หลัง
“อ้าว! เหยื่อหมดแล้วเหรอ?” พ่อเฒ่าเขียนถามแบบงง ๆ แม่เฒ่านองพยักหน้าแล้วว่า…
“หมดแล้ว! ขอโทษเด้อ ข้อยลืมกะให้พอดีจำนวนแงบ เหยื่อหมด ก็เอาหลังที่เหลือกลับเมือแหล่ะ!”
“บ่ได้! เอาแงบคืนเมือมันสิบ่หมาน เป็นการขัดลาภ!” พ่อเฒ่าเขียนว่า
“อ้าว! สิใส่แบบบ่มีเหยื่อรึ?” แม่เฒ่านองถามแบบงง ๆ เหมือนกัน
“มี! เหยื่ออยู่ที่แกน่ะแหละ มานี่!”
ว่าแล้วพ่อเฒ่าเขียนก็ถลกผ้าถุงแม่เฒ่านองขึ้น แกเอามือล้วงไปที่เป้าแม่เฒ่านอง! ใช้มือล้วงจนทั่วแล้วเอามือมาทาที่ปากแงบ! จากนั้นก็เอาไปดักกบเหมือนแงบหลังอื่น ๆ แม่เฒ่านองงงเป็นที่สุด!
“จ้าง! กบมันก็ไม่เข้า” แม่เฒ่านองว่า
รุ่งขึ้น พ่อเฒ่าเขียนไปกู้แงบ หลังที่ใส่เหยื่อล่อหามีกบเข้าไม่! แต่หลังที่เอาเหยื่อจากแม่เฒ่านองมีกบตัวใหญ่ ๆ แย่งกันเข้าไปในแงบ แน่นเอี้ยด! บางตัวเข้าแงบไม่ทันมันแน่นก่อน… พ่อเฒ่าเขียนแกบอกให้แม่เฒ่านองฟังว่า
“กบตัวสุดท้ายมันเข้าแงบไม่ได้! เห็นมันเอาตีนแยงเข้าไปก็พอ! เหยื่อกบรุ่นนี้หมาน ขนาดเด้อสาวนอง!”
