เมืองฮม เมืองโบราณกว่า ๔๐๐ ปี ของลาว
ภาพและบทความ: Kay Intarasopa
ข้าพเจ้าเดินทางไปแขวงหัวพันในหลายเดือนก่อน เพื่อท่องเที่ยวและเก็บข้อมูลทางประวัติศาสตร์และชาติพันธุ์ ซึ่งมีเรื่องราวที่สนใจมากมาย และนำกลับมาศึกษาค้นคว้าต่อ
วันนี้เป็นโอกาสดีจะนำเรื่องราวของเมืองโบราณ เมืองหนึ่งในแขวงหัวพัน ปัจจุบันคือบ้านเมืองฮม ขึ้นกับเมืองสบเบา แขวงหัวพัน ห่างจากตัวเมืองสบเบาราว ๑๐ กิโลเมตร ที่นี่ปรากฏโบราณสถานจำนวนหนึ่งบริเวณวัดบ้านเมืองฮัง ซึ่งถนนได้ตัดผ่านวัด แบ่งแยกวัดเป็นสองข้างทาง ปรากฏอูบมุงหรืออูปโมง ธาตุเจดีย์แบบหัวพันอยู่ ๒ ธาตุ ผู้คนในบ้านนี้ล้วนเป็นผู้ลาวทั้งหมด
จากข้อมูลที่ข้าพเจ้ามีและค้นคว้าเพิ่มเติม พบประวัติการสร้างเมืองฮม ในเอกสารโบราณคือใบจุ้ม เลขที่ ๒๗ ที่เก็บรักษาไว้ที่หอสมุดแห่งชาติ กรุงเทพฯ จารึกด้วยอักษรลาวเดิมหรือตัวไทน้อย
ใบจุ้มเป็นเอกสารที่ติดต่อทางราชการ อีกนัยหนึ่งก็คือใบบอกหรือโองการของผู้ปกครองมีไปยังเมืองที่อยู่ใต้ปกครอง ด้านล่างมักประทับตราของกษัตริย์หรือเจ้าเมืองที่เป็นผู้ออกคำสั่งนั้น
จุ้มใบนี้มีเนื้อความว่า
“ษุภมัสตุ พระราชอาจญาลายจุ้มสมเด็จบรมบพิตรพระเปนเจ้าตนเปน พระทรงพระราชกรูณาลูกพระยาขวาง ให้เอาหมู่ซุมแต่พ่อไปตั้งในเมืองฮม เขตแดนไร่นา งวดค่าอากรหลางกับเมืองฮมมีท่อใดให้จัดตราเอาทั้งมวล อันใดหลางขึ้นราชโกฎให้นำมาถวายตามจารีต มาตราหนึ่งไพร่หนีตกที่ใดให้ท้าวเอามาไว้ที่เก่า ยังถูกสินท่าน พันเงินใช้ ๓ คน ๓ ฮ้อยใช้ผู้หนึ่ง ล้ำนั้นให้นำมาใส่ไพร่ตงเสี้ยง เมื่อใดราชการเกิดมีในหัวเมืองเมื่อวันเมื่อคืน ให้พ้อมเพียงกัน แต่งแปลง คงนูพระราชอาจญา สักราช ๙๖๒ (962) เดือน ๓ ขึ้น ๑๓ ค่ำ วัน ๓”
จากสักราช ๙๖๒ (962) คือปีจุลศักราช เทียบเป็นพุทธศักราช ๒๑๔๓ (2143) หรือคริสต์ศักราช ๑๖๐๐ (1600) ตรงกับรัชสมัยพระเจ้าวรวงศาธรรมิกราช พระราชบิดาของพระเจ้าสุริยะวงศาธรรมิกราช มีสารไปให้ลูกพระยาขวาง เจ้าเมืองปัว นำผู้คนที่อยู่ตั้งแต่สมัยพ่อ (พระยาขวาง) ไปตั้งเมืองฮม และเก็บงวดงาอากรที่เคยเก็บตามจารีตส่งเมืองหลวง ไพร่ที่หนีไป หากยังติดหนี้สินผู้อื่น ให้ใช้หนี้คืนในอัตรา ๑ คน ใช้สามฮ้อยเงินหรือสามสิบบาท ๓ คน ใช้คืนหนึ่งพันเงินหรือประมาณฮ้อยบาท หากมีหนี้เกินนั้น ก็ใช้คืนเพียงที่กำหนด และเอามาใส่ไพร่ (ควบคุมตัวเอามาเป็นไพร่ สังกัดกับเมืองแพน) ตงเสี้ยง (ทั้งสิ้น)
ด้านล่างประทับตราราชลัญจกร พระเจ้าวรวงศาธรรมิกราช
สรุปคือเมืองฮม ตั้งขึ้นในปี พ.ศ.๒๑๔๓ โดยนำคนจากเมืองปัวเดิมมาตั้งเป็นบ้านเป็นเมือง
จารึกในใบจุ้มเลขที่๒๗ มีข้อความระบุให้ลูกพระยาขวางเมืองปัว นำผู้คนไปสร้างเมืองฮม
ธาตุเก่าแก่ที่วัดบ้านเมืองฮม
ธาตุเก่าแก่อีกองค์ ตั้งอยู่ตรงข้ามทางกับวัดบ้านเมืองฮม ในอดีตคือบริเวณวัดทั้งหมด
อูบมุงหรืออูบโมง ที่ตั้งอยู่กับธาตุ ตรงข้ามกับวัดบ้านเมืองฮมในปัจจุบัน
อูบมุงภายในวัดบ้านเมืองฮม เป็นของเก่าแก่ที่ชาวบ้านบูรณะให้อยู่ในสภาพดี
เผยแพร่: ๒๐๑๙
