ในหมู่บ้านเล็ก ๆ แห่งหนึ่ง ซึ่งตั้งอยู่ใน เขตแดนที่ราบสูงโคราช ผู้คนที่นี่เป็นส่วนใหญ่ แทบจะทุกหลังคาเรือนล้วนแล้วแต่ประกอบ อาชีพเกษตรกรรม จากฟ้าเริ่มสางสมาชิกใน ครอบครัวต่างก็รีบกุลีกุจอลุกขึ้นจากเตียงนอน เพื่อที่จะออกไปตามท้องไร่ท้องนา ตามประสา วิถีชีวิตเกษตร
ผู้คนที่นี่แม้มีเงินทองไม่มากมาย แต่สำหรับอาหารพวกเขามีมันอย่างอุดมสมบูรณ์โดยยึดหลักการกินอยู่อย่างพอเพียง ใช้ชีวิตเรียบง่ายจากสภาพแวดล้อมที่มีอยู่รอบ ๆ ตัว
ในทุก ๆ วันก่อนพระอาทิตย์จะตกดิน พ่อผู้ เปรียบเสมือนทำหน้าที่เป็นเสาหลักของครอบครัว รับหน้าที่เป็นผู้หาอาหาร โดยการจับปลาที่แหวก ว่ายซ่อนตัวอยู่ในนาข้าว ตามริมหนองน้ำที่มีอยู่ทั่วไป ส่วนแม่ก็จะคอยหาเก็บผักที่ขึ้นอยู่รอบ ๆ ตามริมถนนในระหว่างทางเดินกลับบ้าน เพื่อนำมาประกอบเป็นอาหารมื้อเย็น
ว่ากันว่ามีปลาอยู่ชนิดหนึ่งที่คนโคราชนิยมนำมาปรุงเป็นอาหาร และยังเป็นส่วนประกอบสำคัญในการทำอาหารพื้นบ้านอีกหลายต่อหลายชนิด เจ้าปลาที่ว่านั่นก็คือปลาสลาด หรือที่คนโคราชในท้องถิ่นเรียกมันว่าปลาฉลาด ปลาชนิดนี้อาศัยอยู่ในแหล่งน้ำจืด รูปร่างของมันมีลักษณะที่คล้ายคลึงกันกับปลาตอง แต่ขนาดลำตัวเล็กกว่าปลาตอง ตอนเด็ก ๆ พอพวกผู้ใหญ่ใช้ให้ไปซื้อปลาฉลาด ข้าพเจ้าก็มักเถียงในใจว่า “มันฉลาดตรงไหน ให้คนเขาจับมากินเสียบ่อย” นั่นปะไรหละความคิดของข้าพเจ้า
วัฒนธรรมการกินของคนโคราชมีเอกลักษณ์พิเศษเฉพาะตัว และสิ่งที่ว่านั่นคือ “รสชาติ” สมัยเด็กป้าชอบทำน้ำพริกปลาฉลาดซึ่งเป็นสูตรเฉพาะดั้งเดิม สมัยก่อนปลาฉลาดหาได้ง่ายและราคาไม่แพงเหมือนปัจจุบัน พอได้ปลามาแล้วจะตากแห้ง แล้วป้าก็จะนำมาย่างบนเตาถ่านร้อน และนำมาตำในครกกระเดื่องไม้ขนาดใหญ่ ทำครั้งละมาก ๆ เพื่อแจกจ่ายไปยังบ้านญาติคนอื่น ๆ ด้วย การตำนั้นตำเพียงหยาบ ๆ จึงจะได้รสชาติที่ดี ป้าชอบปรุงรสน้ำปลาร้าโดยใส่ผงชูรสลงไปด้วย จากนั้นป้านำปลาฉลาดที่ป่นมาคลุกกับน้ำปลาร้าที่ต้มแล้ว ใส่มะเขือเทศ บีบน้ำมะนาวลงไปปรุงรสตามชอบต้องค่อย ๆ ผสมจะเติมน้ำร้อนลงไปด้วยก็ได้ หากต้องการให้น้ำพริกมีน้ำขลุกขลิกก็ใส่น้ำน้อยหน่อย เมื่อน้ำมาผสมกันกับปลาป่นมันจะดูดซึมน้ำและจะค่อย ๆ พองตัวขึ้น ดังนั้นเวลาเทน้ำต้องคอยระวัง
น้ำพริกปลาฉลาด กินกันมาตั้งแต่รุ่นบรรพบุรุษคุณตาคุณยายเลยก็ว่าได้ เป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่ถูกคิดค้นมาสมัยใดก็ไม่ทราบ แต่สิ่งนี้ในสมัยก่อนทุกบ้านขาดกันไม่ได้บ้านทุกหลังอย่างน้อย ๆ จะต้องมีปลาฉลาดป่นถูกเก็บไว้ในตู้กับข้าว บางบ้านใส่เพียงปลาฉลาดป่นพริกแห้งป่นกับน้ำปลา คลุกกินกับข้าวเพียงแค่นี้ก็อร่อยล้ำ ที่หมู่บ้านเรากินน้ำพริกป่นปลาฉลาดกันอย่างเป็นล่ำเป็นสันกันเลยทีเดียว นับได้ว่าผู้คนที่นี่เติบโตมาจากน้ำพริกปลาฉลาดกันเลยก็ว่าได้
บรรยากาศท้องทุ่งนายามเย็น นั่งขัดตะหมาดล้อมวงกินข้าวบนเสื่อผืนเดียวกันอย่างพร้อมหน้าพร้อมตา นั่นคือความสุขของพวกเราข้าวสวยร้อน ๆ ที่ระอุหอมคดลงบนจาน ตักน้ำพริกปลาฉลาด กินคู่กับผักสดใบเขียวที่หามาได้ในท้องถิ่น เมื่อเคี้ยวและกลืนลงคอ ไม่เพียงความอร่อยแต่มันแทรกซึมลงไปเข้าไปในความรู้สึก ทั้งช่วยให้เจริญอาหาร เพิ่มกำลังและแรงใจ พร้อมต่อสู้ต่อไปในวันพรุ่งนี้
ขอบคุณภาพประกอบ
น้ำพริกปลาฉลาด เข้าถึงได้จาก http://www.puengngeechiang.co.th/th/products/4-น้ำพริก/39-น้ำพริก/71-น้ำพริกปลาฉลาด
ปลาฉลาด เข้าถึงได้จาก http://picdeer.org/tag/%e0%b8%9b%e0%b8%a5%e0%b8%b2%e0%b8%89%e0%b8%a5%e0%b8%b2%e0%b8%94
