Who says Esan is desolate?
ไผว่าอีศานฮ้าง
สมปอง ดวงไสว
ประจักษ์พยาน
ผ้าทอบ้านหนองโกวิท สระแก้ว
ยามบ่ายตะวันคล้อย แสงแดดอ่อน ๆ ลมไล้โชยมายามเย็น ภาพที่เห็นผู้สาวนั่งทอผ้าอยู่ที่ในบริเวณบ้านเรือนของตน แม้จะมีอยู่ไม่มากเรือนนัก แต่ก็เห็นได้ว่ายังมีการทอผ้า คนทอผ้าอยู่และผ้าทอจากฝีมือของผู้สาวบ้านนี้ยังมีอยู่ ผ้าทอไม่จางหายไปจากหมู่บ้านอีกแล้ว สาวบ้านได๋ที่เป็นผู้ทอผ้าเหล่านี้
ผู้ใหญ่สุวรรณะ ประไพ ผู้ใหญ่บ้านผู้หญิงที่ลูกบ้านชื่นชอบ เลือกให้เป็นผู้ใหญ่บ้านของเขาด้วยความชื่นชม ผู้ใหญ่สุวรรณะ เป็นผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ ๗ บ้านหนองโกวิท ตำบลเขาสามสิบ อำเภอเขาฉกรรจ์ สระแก้ว เล่าให้ฟังว่า ลูกบ้านของเธอส่วนใหญ่มาจากอีสาน หลายจังหวัดมีตั้งแต่อุดรธานี ขอนแก่น หนองบัวลำภู ส่วนตัวผู้ใหญ่เองก็มาจากปราจีนบุรี คนเหล่านี้อพยพกันมาเป็นเวลาเกือบร้อยปีแล้ว แต่เขาเหล่านั้นก็ยังจดจำเรื่องราว สืบทอดวิถีชีวิตศิลปวัฒนธรรม จากบรรพบุรุษรุ่นพ่อรุ่นแม่สืบมา การทอผ้าเป็นเรื่องหนึ่งที่ลูกบ้านของผู้ใหญ่ได้พิสูจน์ให้เห็น
สมาชิกกลุ่มทอผ้าลูกบ้านหมู่ ๗ เหล่านี้ ปกติเขาต่างคนต่างทอผ้ากันอยู่ที่บ้านมาตั้งแต่ก่อนแล้ว เพียงแต่เขาทอเพื่อใช้เองและเป็นของฝากของที่ระลึกให้กับญาติพี่น้อง เมื่อเราตั้งกลุ่มทอผ้าของหมู่บ้านขึ้น การทอผ้าเพื่อใช้เองก็ขยับขยายทำเป็นอาชีพเสริม เป็นรายได้เสริมขึ้นจากการทำเกษตรเพียงอย่างเดียว พอว่างจากงานนาตกบ่ายเย็นมาก็มาทอผ้ากัน ช่วยให้มีรายได้เพิ่มขึ้น ดีกว่าจะไปเข้าเมืองรับจ้างทำงานโรงงาน เมื่ออยู่ที่บ้านทอผ้า งานก็ได้ รายได้ก็มี ที่สำคัญไม่ต้องจากบ้านเกิดเมืองนอนไปไหน ผู้ใหญ่บอกเล่าให้เราฟัง
สาคร สุนทรพานิชย์ หนึ่งในกลุ่มผู้ทอผ้า หมู่ที่ ๗ เล่าว่า เริ่มทอเมื่อ พ.ศ.๒๕๒๘ เริ่มจากแม่ถนอม สุนทรพานิชย์ แม่ของเธอ ซึ่งมีความรู้เรื่องการทอผ้า ที่ได้สืบทอดความรู้ต่อมาจากตายายสมัยอยู่ที่เมืองพล ขอนแก่น ตายายได้สอนลูกต่อมา อีกอย่างที่บ้านยังมีกี่ มีกระสวย ที่ปั่นด้าย พร้อมหมดแล้ว คนจะหยุดนิ่งไม่เคลื่อนไหวได้อย่างไร นึกถึงบรรพบุรุษตายายที่สอนแม่มา แล้วแม่ก็มาสอนให้เรามา ถึงรุ่นเราจะทิ้งความรู้ที่เป็นสายสืบต่อมาอย่างยืดยาวนั่นหรือ น่าเสียดาย
จึงคิดฟื้นกลับคืนมาใหม่ พอดีมีนักพัฒนาชุมชนเข้ามาช่วยทำให้ได้รับความรู้และกระตุ้นให้กลับมาทำได้เร็วขึ้น สมัยแม่ แม่จะทำทุกอย่างตั้งแต่ปลูกหม่อน เลี้ยงไหม การสาว การต้ม การย้อม จนมาถึงการทอ แม่จะทอผ้าไหม ผ้าฝ้าย แล้วแม่ก็ฝึกให้จนสามารถทำได้ พอมาถึงสมัยเรายุคปัจจุบัน ที่ดินจะปลูกหม่อนเลี้ยงไหมไม่มีอีกแล้ว มีแต่ที่นาสัก ๑๐ ไร่พอทำนาปลูกข้าวไว้กินได้ ว่างจากงานนาก็หันมาหาวิชาความรู้ที่ได้จากแม่คือทอผ้า
ถึงรุ่นปัจจุบันไม่ได้ทอผ้าไหม แต่ทอผ้าพื้น ผ้าขาวม้า ลวดลายที่ใช้ ได้ทำทั้งลายเดิมกับลายที่ประยุกต์ขึ้นมาใหม่ เดือนหนึ่งทอได้สักสิบผืนยี่สิบผืนก็นับว่าดีกว่าอยู่เปล่า ๆ แต่คนส่วนใหญ่เห็นว่า รายได้ไม่มากไม่คุ้ม หันไปทำอย่างอื่นดีกว่า งานทอผ้าก็ค่อย ๆ หายไป แต่เมื่อพยายามอดทนทำเรื่อย ๆ มา และมีกลุ่มทอผ้า มีศูนย์กลางการจัดการดูแลอยู่ที่บ้านผู้ใหญ่ มีตลาด การซื้อขายก็ดีขึ้น
ที่ภูมิใจคือสามารถสืบทอดวิชาความรู้ที่ตายายสอน ตกทอดมาสู่แม่และจากแม่มาสู่เรา และก็พยายามที่จะให้ได้สืบทอดไปยังรุ่นลูกต่อไป ซึ่งมีลูกชายสองคนเขาก็ทอได้ เราก็หวังใจว่าเขาจะสืบทอดวิชาความรู้เหล่านี้
สังเวียน ทุมชะ เป็นลูกสาวคนโตของแม่ถนอม สุนทรพานิชย์ การทอผ้าก็ได้รับมรดกตกทอดจากรุ่นตายายมาสู่แม่มาสู่รุ่นเราเหมือน ๆ กัน ตั้งแต่คนรุ่นก่อนอยู่ที่เมืองพล ขอนแก่น สมัยนั้น เริ่มทำทุกขั้นตอน ปลูกหม่อน เลี้ยงไหม ต้มไหม สาวไหม ย้อมสี แม่ใช้ครามจากทุ่งนาที่แม่ไปเก็บมาจากต้นแล้วก็มาย้อมเป็นสีคราม แม่สอนให้ทำได้ตั้งแต่เรียนอยู่ชั้นประถมศึกษาปีที่สี่ ส่วนลายที่แม่สอนก็เป็นลายมัดหมี่ ผ้าไหมมัดหมี่ ผ้าถุง ผ้าโสร่ง ผ้าขาวม้า ผ้าสไบผ้าไหม พอมาอยู่หนองโกวิท มีแต่ที่นา ไม่มีที่ปลูกหม่อนเลี้ยงไหมได้ ก็ต้องปรับตัวใหม่ ทอผ้าพื้นทอผ้าขาวม้ากัน ทำลายแบบโบราณ มีลายตาใหญ่ และลายประยุกต์ที่ได้เรียนรู้มาจากวิทยากรที่มาช่วยอบรมฟื้นฟูให้ เป็นเรื่องที่ดีที่ทำให้เราได้ทำงานอยู่กับบ้าน มีรายได้เพิ่มขึ้นจากการทำนา มากบ้างน้อยบ้างก็ตามแต่เวลาและความสะดวกของแต่ละคน
ทาง วีรวรรณ พื้นเพดั้งเดิมบรรพบุรุษมาจากอำเภอพุทไธสง บุรีรัมย์ มาอยู่กับครอบครัว มีอาชีพทำนา สำหรับการทอผ้านั้น ทอเป็นตั้งแต่อายุสิบห้าปี แม่เป็นคนที่สอนหัดให้ทอ มาอยู่ที่หนองโกวิทก็มาร่วมกันเป็นกลุ่มทอผ้า ทอผ้าขาวม้า ทอผ้าพื้น ทำอยู่กับบ้าน ว่างจากงานนาก็มาทอผ้า พอมีรายได้จุนเจือครอบครัวอีกทาง เป็นการดีที่ทำให้เรามีรายได้เสริมและใช้เวลาว่าง ๆ จากการทำนาได้ทำงานที่สืบทอดความรู้จากรุ่นแม่ไม่ให้สูญหายไป มีความสุขที่เรายังได้ทำหน้าที่ผู้รักษามรดกไว้
มาถึงตอนนี้ ผู้ใหญ่สุวรรณะ ประไพ บอกให้เราฟังอีกว่า ได้ใช้บ้านของผู้ใหญ่เองติดต่อรวบรวมผ้าที่ทอได้จากสมาชิกกลุ่มมารวมกันเป็นศูนย์กลาง เพื่อให้คนติดต่อมาชมและจำหน่าย เมื่อจำหน่ายได้ก็นำรายได้เข้ากลุ่มและแบ่งออกมาเป็นค่าแรงคนทอด้วย ผ้าที่มีให้ชื่นชมและนำไปใช้ทั้งเป็นของที่ระลึกและใช้เองได้อย่างดี มีผ้าขาวม้า ตาใหญ่ตาเล็ก ผ้าพื้น ช่วยให้กลุ่มสามารถอยู่ได้และช่วยเหลือสมาชิกกลุ่มให้ทำงานร่วมกันอยู่ต่อไปได้
ชีวิตที่ผ่านไปเวลาที่มีคุณค่าก็กลายเป็นงาน ที่รักษาความรู้ของคนรุ่นปู่ย่าตายายในการทอผ้าไว้ได้ที่สำคัญช่วยให้มีรายได้เพิ่มขึ้น ผู้ใหญ่บ้านบอกว่า ดีใจที่ได้มีโอกาสสร้างกลุ่มทอผ้าขึ้นมาทำงาน จนวันนี้ถือว่าประสบความสำเร็จในระดับหนึ่ง ที่คนทำงานอยู่ดี กลุ่มเราอยู่กันได้ นับเป็นความสุขใจที่ได้ช่วยเหลือกัน น้ำเสียงผู้ใหญ่บ่งบอกถึงความสุขที่ได้ช่วยกันทำงานนี้จนประสบความสำเร็จ
เย็นย่ำกว่าที่เราจะลาจากบ้านหนองโกวิท เขาสามสิบ สระแก้ว ความรู้สึกที่ได้เห็นผ้าพื้น ผ้าขาวม้าลายใหญ่ลายเล็กที่ผู้ใหญ่เอามาให้ชมแล้ว ก็ให้รู้สึกซาบซึ้ง ถึงความตั้งใจของทุกคนที่ทำให้งานที่ว่ายาก ๆ กว่าจะฟื้นความรู้ที่มีมาได้ กว่าจะรวมคน และมาทำงานร่วมกันได้ แต่ในที่สุดด้วยรักและเข้าใจก็สามารถทำได้ เกิดกลุ่มทอผ้าบ้านหนองโกวิท ผลิตงานทอผ้าออกมาให้เห็น เป็นการสร้างลมหายใจชีวิตให้กับผู้คนกลับคืนมา เป็นการสร้างความรู้ศิลปะการทอผ้าให้กลับคืนมามีชีวิตชีวาในหมู่บ้านอีกครั้ง
เห็นรอยยิ้มของคนที่นั่งทอผ้าอยู่ในหมู่บ้าน สามารถสัมผัสได้ถึงความสุขที่อบอวล และบ่งบอกได้ว่า สุขแท้แม้เป็นที่ชายแดนบ้านเราเมืองสระแก้ว
แต่ที่สำคัญ คนเหล่านี้บอกกับเราด้วยชีวิตจิตวิญญาณและผลงานที่ปรากฏว่า ไม่ว่าจะอยู่แห่งหนใด ไม่เคยลืมรากที่มาของตน ไม่ว่าจะอยู่ถิ่นฐานใด ไม่ลืมศิลปะวัฒนธรรม ประเพณี ความรู้ จากถิ่นเดิมของตนที่เคยอยู่ ไม่ว่าจะอยู่ถิ่นฐานใด ก็ยังรักษาสืบทอดประเพณี ศิลปะวัฒนธรรม ความรู้ จากถิ่นอีสานบ้านที่จากมาไว้ได้ อย่างน่าชื่นชมยิ่ง
บรรยายรูป
๑. ผ้าขาวม้า ผลผลิตจากกลุ่มทอผ้าบ้านหนองโกวิท ต.หนองสามสิบ อ.เขาฉกรรจ์ จ.สระแก้ว
๒. สาคร สุนทรพานิชย์ สืบทอดการทอผ้าจากรุ่นยายรุ่นแม่ ที่ได้ย้ายมาจากเมืองพล จ.ขอนแก่น และเป็นกำลังสำคัญในการสืบทอดการทอผ้าจากคนรุ่นเก่าสู่รุ่นลูกที่บ้านหนองโกวิท
๓. สังเวียน ทุมชะ สมาชิกกลุ่มทอผ้าบ้านหนองโกวิท สืบทอดมรดกจากแม่ ที่มาจากเมืองพล จ.ขอนแก่น
๔. ทาง วีรวรรณ บรรพบุรุษมาจากพุทไธสง บุรีรัมย์ เป็นคนรักการทอผ้าสืบทอดมาจากคนรุ่นก่อนเช่นกัน
