คำฉันท์ (๖)
โชติช่วง นาดอน
ขอเล่าถึงวรรณคดีอีสาน เรื่อง “นางแตงอ่อน” สักหน่อยหนึ่ง แม้ว่าฉันทลักษณ์เรื่องนี้จะเป็นโคลงลาว เหตุที่จำเป็นต้องกล่าวถึง เพราะวรรณคดีอีสานเรื่องนี้มีฉาก “การคล้องช้างเผือก” ด้วยบ่วงบาศเชือกปะกำ
วรรณคดีภาคกลางที่บรรยายฉากการคล้องช้างไว้ละเอียดที่สุดคือเรื่อง “สมุทรโฆษคำฉันท์” เหตุที่กวีประพันธ์ฉากนี้ไว้ละเอียด น่าจะเนื่องจากพระราชนิยมของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงโปรดการคล้องช้างมาก ข้าพเจ้าเคยเขียนเล่าไว้ในคอลัมน์นี้ถึงห้าหกตอน เมื่อมาพบฉากคล้องช้างในวรรณคดีอีสาน(ลาว)เรื่อง “นางแตงอ่อน” ก็เลยขออนุญาตแทรกเอาไว้ถือเป็นบทขยายเติมเรื่องคล้องช้างในสมุทรโฆษคำฉันท์
วรรณคดีอีกเรื่องหนึ่งที่ข้าพเจ้าคาดว่าน่าจะมีฉากการคล้องช้างละเอียด แต่ต้นฉบับสูญหายไป เหลือเพียงระยะต้นของการเดินทาง(จากอยุธยาไปนครสวรรค์) เท่านั้น ยังไม่ทันได้คล้องช้างเลย คอเรื่อง “นิราสนครสวรรค์” ของพระศรีมโหสถ กวียุคสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ผู้มีบทร้อยกรอง “กาพย์ห่อโคลง” ปรากฏเป็นคนแรกในประวัติศาสตร์
วรรณคดีอีสาน ข้าพเจ้าก็เพิ่งพบฉากคล้องช้างในเรื่องเดียวคือเรื่อง “นางแตงอ่อน” (อาจจะมีอีก ข้าพเจ้าเพิ่งจะค้นคว้าวรรณคดีอีสานได้ไม่มาก)
ฉากคล้องช้างในเรื่อง “นางแตงอ่อน” นี้ นับว่าบรรยายภาพได้ชัดเจนดีมาก ดังนี้
ในนี้เรียกหัวหน้าใหญ่ของพวกคล้องช้างว่า “หมอเฒ่า” เหมือนกับในวรรณคดีอยุธยา
ส่วนคำว่า “พาน” ในที่นี้ก็คือ นายพราน นั่นเอง
วรรณคดีเรื่อง “นางแตงอ่อน” มีเนื้อเรื่องย่อ ๆ ดังนี้
พญาโกสีกับพระนางสุรภามีโอรสชื่อ “มหาวงศ์” คราวหนึ่งเจ้ามหาวงศ์ ออกประพาสป่าไปเที่ยวต่อไก่แล้วหงไปทางไปพบแม่น้ำใหญ่อันเป็นเขตอิทธิพลของท้าวกุมพล ซึ่งเป็นจระเข้ครองเมืองอยู่ใต้ท้องน้ำ ท้าวกุมพลมีมเหสีชื่อทองแดง มีโอรสเป็นจระเข้ แต่มีธิดาเป็นมนุษย์รูปงาม ชื่อ “แตงอ่อน”
ท้าวมหาวงศ์พักแรมอยู่ริมน้ำ ฝันไปว่าได้ชื่นชมกับนางงามใต้น้ำ ตื่นขึ้นมาก็ปรารถนาจะได้นางมาเป็นครองคู่ จึงบังคับให้ประดาน้ำ (หมอสวดน้ำ) ดำไปค้นหาพบนครใต้น้ำมีนางงามอยู่จริง ท้าวมหาวศ์กลับคืนเมืองโกสีแล้วให้พญาโกสีส่งคนไปสู่ขอจนได้มาเป็นคู่ครอง
นางแตงอ่อนเข้าพิธีอุปภิเษกกับท้าวมหาวงศ์ และเศรษฐีของเมืองโกสีก้ได้ถวายลูกสาวของตนอีกห้าคนให้เป็นสนมแกท้าวโกสีด้วย
อยู่มามีพรานป่าเข้ามาแจ้งข่าวว่าพบช้างเผือก ท้าวมหาวงศ์เสด็จออกไปคล้องช้าง ดังคำกลอนข้างต้น
ระหว่างนั้นในเมืองโกสีเกิดเหตุการณ์ร้าย คือนางไวยุกาเมียของมหาเศรษฐีที่ยกลูกสาวทั้งห้าคนให้เป็นสนมของท้าวมหาวงศ์ ต้องการชิงตำแหน่งมเหสีให้เป็นของลูกสาวจนเอง จึงวางแผนคบคิดกับอีกหลาย ๆ คน เปลี่ยนทารกที่เกิดจากนางแตงอ่อน นำทารกใส่ไหไปฝัง แล้วเอาลูกจระเข้มาวางไว้แทน เพื่อให้เห็นว่าเป็นหญิงนอกใจพระสวามี เวลาลงอาบน้ำก็แอบไปสมสู่กับจระเข้จนมีลูกเป็นจระเข้ ท้าวมหาวงศ์ใจเร็วเกรี้ยวโกรธนางแตงอ่อนเลยขับไล่นางออกจากเมือง
ในฉากนี้ นางแตงอ่อนกล่าวโต้ว่าปฏิบัติตัวดีตามกฏเกณฑ์ที่ห้ามไว้ยามสามีออกไปคล้องช้าง.
