ตอนที่แล้ว เราได้ซึมซับตำนานแห่งความแห้งแล้งของภาคอีสานว่าเล่าขานกันมาอย่างไร ใครเป็นผู้เกี่ยวข้องในตำนานในแต่ละช่วง คราวนี้ลองมาพิจารณาสภาพของความเป็นจริงในปัจจุบันดูว่าอีสานแห้งแล้งจริงหรือไม่? สภาพ, ข้อมูล, สถิติ, ตัวเลขต่าง ๆ ที่มีอยู่ มันก็ได้สะท้อนปัญหาอย่างชัดเจนว่า การแก้ปัญหาทั้งภัยแล้งและปัญหาน้ำท่วมภาคอีสาน นอกจากแก้ไขกันไม่ได้แล้ว ดูเหมือนปัญหามันจะทวีคูณหนักหนาขึ้นทุกวันด้วยซ้ำ

...แม่น้ำโขง...แม่น้ำนานาชาติ ที่มีความสำคัญเป็น ๑ ใน ๑๐ ของแม่น้ำสำคัญของโลก ต้นกำเนิดของสายน้ำ เริ่มจากบริเวณเทือกเขา แทงกูล่า ในที่ราบสูงธิเบตในประเทศจีน มีความยาวจากต้นน้ำถึงปากแม่น้ำที่ประเทศเวียดนามถึง ๔,๙๐๙ กิโลเมตร มีพื้นที่ลุ่มแม่นำช้ำที่ไหลพาดผ่านทั้ง ๖ ประเทศ คือ จีน, พม่า, ไทย, ลาว, กัมพูชา และเวียดนาม ถึง ๗๘๐,๐๐๐ กว่าตารางกิโลเมตร มีผู้คนอาศัยอยู่ตลอดพื้นที่ลุ่มน้ำถึง ๖๕ ล้านคน ไหลจากความสูงเหนือระดับน้ำทะเลถึง ๕,๓๐๐ เมตร มีลุ่มน้ำสาขาหลัก ๆ ถึง ๒๕๑ ลุ่มน้ำ

มนุษย์เรานี้พระเจ้าสร้างขึ้นมาอย่างน่าอัศจรรย์ที่สุด สร้างขึ้นมาแล้วไม่ให้หยุดแม้วินาทีเดียว ถ้าหยุดก็คือตาย ยิ่งไม่หยุดยิ่งแข็งแกร่ง เหมือนร่างกายยิ่งออกกำลังก็ยิ่งแข็งแรง ออกกำลังกายไปจนแก่ชราก็ยังแข็งแรงอยู่ สมองคนเราก็เหมือนกันยิ่งใช้ยิ่งชำนาญยิ่งคล่องแคล่ว เหมือนเครื่องใช้ไฟฟ้าถ้าใช้งานตลอดก็จะใช้ได้ทนนาน ถ้าไม่ใช้ก็จะพาลเสียเอาดื้อ ๆ ที่ยกตัวอย่างมานี้ก็เพราะตัวผู้เขียนเองมานั่งทบทวนตัวเอง

“ดอกจาน” หรือ”ดอกทองกวาว” ชาวตะวันตกให้ฉายาว่า เปลวไฟในพนา เพราะมีสีแดงร้อนแรงดั่งเพลิง นับเป็นดอกไม้ชนิดหนึ่งที่คนไทยนิยม เป็นดอกไม้ประจำจังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน อุดรธานี และอำนาจเจริญ (จานเหลือง) และประจำมหาวิทยาลัย ได้แก่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา ประจำคณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี รวมถึงสีดอกจานคือสีของนิตยสารรายเดือน “ทางอีศาน”

สมัยเก่าก่อน เราชาวบ้านเจ็บไข้ได้ป่วยไม่ได้ไปโรงพยาบาล เรารักษากันเอง หรือไม่ก็ไปหาหมอในหมู่บ้าน นั่นคือหมอสมุนไพร หรือไม่ก็หมอคาถาอาคม ให้ช่วยรักษาและขจัดปัดเป่าโรคภัย