สัจภูมิ ละออ

พื้นที่ที่เรานิยมเรียกกันว่า “อีสานใต้” เป็นแหล่งอารยธรรมมาแต่เก่าก่อน ร่องรอยอารยธรรม นักโบราณคดีและผู้คนค้นพบเพิ่มเติมอยู่เนือง ๆ

สมัยเก่าก่อน เราชาวบ้านเจ็บไข้ได้ป่วยไม่ได้ไปโรงพยาบาล เรารักษากันเอง หรือไม่ก็ไปหาหมอในหมู่บ้าน นั่นคือหมอสมุนไพร หรือไม่ก็หมอคาถาอาคม ให้ช่วยรักษาและขจัดปัดเป่าโรคภัย

มรดกอารยธรรมในอีศานใต้อย่างหนึ่งคือ ปราสาทขอมโบราณ สาเหตุที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ แต่ไม่ดับไปก็เพราะว่า สร้างด้วยหิน ความทนทานของหิน ทำให้รูปจำหลัก และลวดลายยังคงรูปทรงไว้ อนุชนรุ่นหลังจึงได้เห็นได้ภูมิใจ และได้ศึกษาภูมิปัญญาของบรรพชน

สะดืออีสาน อยู่ติดกับบึงน้ำขนาดใหญ่ชื่อว่าบึงกุย ตั้งอยู่ที่หมู่ 13 ตำบลหัวขวาง อำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม สถานที่แห่งนี้ชาวภาคตะวันออกเฉียงเหนือทราบกันดีว่าเป็นสัญลักษณ์หนึ่งของแดนอีสาน

กู่ประภาชัยตั้งอยู่ในพื้นที่ของ “บ้านนาคำน้อย” ตำบลบัวใหญ่ อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น เป็นพุทธสถานขอมโบราณ สร้างราวสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ หรือพุทธศตวรรษที่ ๑๘ นับเป็นอีกหนึ่งมรดกภูมิปัญญาบรรพชนคนอีสาน

วัดพุทธมงคลประดิษฐานพระพุทธรูปยืนมงคล ขณะที่วัดสุวรรณาวาส ประดิษฐานพระพุทธมิ่งเมือง พระพุทธรูปทั้งสองมีตำนานเกาะเกี่ยวกัน คนสร้างคนเดียวกัน ทั้งสององค์เป็นศูนย์รวมใจของชาวมหาสารคาม และพุทธศาสนิกชนทั่วไป 

วัฒนธรรมบรรจุศพไว้ในไห คนโบราณในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ นอกจากพบที่ทุ่งไหหิน เมืองเชียงขวาง ในประเทศลาวแล้ว ยังพบที่บ้าน “เชียงเหียน” จังหวัดมหาสารคามในประเทศไทยด้วย

“โรงเรียนฝึกหัดครู” ในอดีตนั้น ต่อมาก็คือ “วิทยาลัยครู” เปลี่ยนชื่อมาเป็น “สถาบันราชภัฏ” และปัจจุบันคือ “มหาวิทยาลัยราชภัฏ” สถาบันนามนี้ยุคสมัยหนึ่งเคยได้ชื่อว่าเป็น “มหาวิทยาลัยคนยาก” ฉายานี้ได้มาเพราะคนในชนบทสมัยก่อน ๆ แม้จะเรียนเก่งปานใด โอกาสที่จะได้เข้าเรียนในมหาวิทยาลัยในเมืองนั้นยากเต็มที่

วัดเป็นสถานที่รวบรวมศิลปะแต่ละสมัยไว้ได้อย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “ภาพจิตรกรรมฝาผนัง” พระอารามเก่า ๆ มักมีภาพจิตรกรรมฝาผนังยุคที่วัดนั้น ๆ สร้างขึ้นมาปรากฏอยู่ และแน่นอนว่า ช่างเขียนภาพในโบสถ์ วิหารต่าง ๆ ย่อมเป็นช่างเขียนชั้นดี อย่างน้อยก็ดีที่สุดเท่าที่ทางวัดนั้น ๆ จะเฟ้นหามาได้

เมืองโบราณโนนเมือง อยู่ในพื้นที่บ้านโนนเมือง ต.ชุมแพ อ.ชุมแพ จังหวัดขอนแก่น จากหลักฐานทางโบราณคดีที่ขุดค้น พบว่าเคยเป็นสถานที่มนุษย์อยู่อาศัยมาอย่างต่อเนื่อง

เมืองโบราณ นครจำปาศรี อยู่ในพื้นที่อำเภอนาดูน จังหวัดมหาสารคาม ตัวเมืองมีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ตรงมุมมน กว้างประมาณ ๑,๕๐๐ เมตร และยาวประมาณ ๒,๗๐๐ เมตร

สมัย “ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์” ยังสถิตอยู่ที่ชิคาโก ข้าพเจ้าไม่เข้าใจหรอกว่าทำไมที่ประดิษฐานดั้งเดิม จึงอยู่เหนือซุ้มประตูทางเข้าปราสาทหินพนมรุ้ง