คำฉันท์ (3) วรรณลีลามรดกชาติ

04 พ.ค. 2016

จำนวนผู้เข้าชม: 130

คำฉันท์ (๓)
วรรณลีลามรดกชาติ
ทองแถม นาถจำนง

ภาพ : ไพฑูรย์ พรหมวิจิตร

ทุกวันนี้เราต้องยอมรับว่า มีคนที่มีความสุขกับการอ่าน “คำฉันท์” ไม่มากนัก

ร้อยกรองประเภทฉันท์ ชาวสยามรับมาจากคำประพันธ์ของอินเดีย มีการพัฒนาให้ไพเราะเหมาะกับรสนิยมของชาวสยาม ฉันท์มีวิวัฒนาการตั้งแต่ไม่เคร่งครัดคำครุ ลหุ นักในสมัยกรุงศรีอยุธยา จนมาเคร่งครัดคำครุ ลหุ มากจนเกินไปในสมัยกลางยุครัตนโกสินทร์ ทำให้คำฉันท์หยุดนิ่งในกรอบตายตัว เสื่อมความนิยมลงไป อย่างไรก็ตาม มหากวียุคใกล้ก็ยังได้สร้างวรรณคดีคำฉันท์ไว้เป็นอมตะ คือเรื่อง “สามัคคีเภทคำฉันท์” ของ ชิต บุรทัต เป็นต้น

กวีร่วมสมัยที่มีบทบาทสำคัญในการฟื้นฟูการแต่งฉันท์คือ “คมทวน คันธนู” บทกวีคำฉันท์ของเขามีอิทธิพลต่อกวีรุ่นใหม่มาก ปัจจุบันก็ยังมีกวีรุ่นใหม่ ที่แต่งกวีด้วยคำฉันท์ได้ “ถึง” ทั้งรสและสาระ เช่น “สกุณี ทักษิณา” ผู้มีผลงานติพิมพ์ใน “สยามรัฐสัปดาหวิจารณ์” (พ.ศ ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘)เป็นประจำ

ในทางวิชาการ การศึกษาวิจัยเกี่ยวกับ “ฉันท์” ก็ยังไม่ขาดหายไป

ผลงานที่ดีเด่นของ ไพฑูรย์ พรหมวิจิตร เรื่อง “วัณณะมาลี ทฤษฎีใหม่เรื่องการแต่งฉันท์ของล้านนา” เป็น พยานในเรื่องนี้

คำฉันท์ในศิลาจารึกเก่าแก่ที่พบในไทย ขอยกตัวอย่าง “จารึกหลักที่ ๕๖” พบที่เนินสระบัว (บริเวณเมืองพระรถ) ต.โคกปีบ อ.ศรีมหาโพธิ จ.ปราจีนบุรี ท่านพุทธสิริ แต่งด้วย วสันตดิลกฉันท์ จารึกด้วยภาษาอินเดียใต้ เมื่อ พ.ศ ๑๓๐๔ ความว่า

๏ โย สพฺพโลกหิโต กรุณาธิวาโส
โมกฺขํ กโร นิรมลํ วรปุณฺณจนฺโท
เญยฺโย ทโม นวิกุลํ สกลํ วิพุทฺโธ
โลกุตฺตโร นมตถิ ตํ สิรสา มุเนนฺทํ ฯ

จารึกวิหารหลวง วัดมหาธาตุ อ.เมือง จ.สุโขทัย ภาษีบาลี จารึกในราวพุทธศตวรรษที่ ๒๐-๒๑ ก็ใช้ฉันทลักษณ์ “วสันตดิลกฉันท์”

“ฉันท์ เป็นคำประพันธ์ประเภทหนึ่งของไทยที่รับอิทธิพลมาจากอินเดีย คำว่า ฉันท์ มีรากศัพท์มาจากธาตุ ฉท, ฉันท ในภาษาสันสกฤต ซึ่งแปลว่า ปรากฏมีลักษณะเป็นที่น่าพอใจ น่าพึงใจ ส่วนในภาษาบาลีคำว่า ฉันท, ฉันโท มีความหมายสองอย่าง คือ แปลว่า ความปรารถนา ความตั้งใจ และคัมภีร์พระเวท หรือลักษณะคำประพันธ์

ต้นกำเนิดของฉันท์นั้น เกิดขึ้นในสมัยพระเวทเมื่อราวสี่พันปีที่แล้ว ซึ่งถ้อยคำในคัมภีร์ฤคเวทเป็นคำประพันธ์ประเภทฉันท์ ซึ่งแบ่งออกเป็น ๒ ประเภทใหญ่ ๆ คือฉันท์ที่มีจำนวนคำไม่เกิน ๕๐ พยางค์ และฉันท์ที่มีพยางค์ ๕๐ – ๑๐๖ พยางค์ โดยฉันท์ที่นิยมแต่งมี ๘ ชนิด คือ คายตรี, อนุษฏุก, ตริษฏุก, ชคตี, พฤหตี, ปังกตี, วิราฏ, อุษณิก

ลักษณะฉันท์ในสมัยพระเวทไม่เคร่งครัด ครุ ลหุ มากนัก นอกจากบังคับเรื่องจำนวนคำในแต่ละบท จนกระทั่งอีกสองพันปีซึ่งอยู่ในสมัยมหากาพย์ ฉันท์ที่เรียกว่า “โศลก” ได้พัฒนารูปแบบขึ้นมาใหม่ โดยมี บาทที่ ๑ เหมือนกับบาทที่ ๓ และบาทที่ ๒ เหมือนกับบาทที่ ๔

โศลกบทแรกเกิดขึ้นโดยฤาษีวาลมีกิ รำพึงถึงนกกะเรียนที่ถูกพรานยิงตาย…..

หลังสมัยมหากาพย์ รูปแบบฉันท์ได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ดังปรากฏในคัมภีร์ฉันท์วุตโตทยะ และฉันท์โทมัญชรี ซึ่งมีฉันท์จำนวน ๓๑๑ ชนิดด้วยกัน” (“วัณณะมาลี ทฤษฎีใหม่เรื่องการแต่งฉันท์ของล้านนา” โดย ไพฑูรย์ พรหมวิจิตร หน้า ๑-๒)

ทองแถม นาถจำนง

ทองแถม นาถจำนง เป็นทั้งสื่อมวลชนอาวุโสและนักวิชาการที่ทำงานอย่างต่อเนื่องรวมทั้งยังเป็นอดีตนายกฯ สมาคมนักกลอนแห่งประเทศไทย และยังเป็นเจ้าของงานเขียนอีกมากมาย โดยเฉพาะในนามปากกา “โชติช่วง นาดอน” กับงานเขียนงานแปลเรื่องจีน และงานเขียนหลากหลายประเภททั้งประวัติศาสตร์ วรรณกรรม บทความ รวมบทกวีนิพนธ์ วิเคราะห์เศรษฐกิจสังคมการเมืองรวมแล้วกว่า ๖๐ เล่ม ตลอดระยะเวลาบนถนนสายวรรณกรรม

ทองแถม นาถจำนง

คำฉันท์ (3) วรรณลีลามรดกชาติ

ติดตามเรา

บทความล่าสุด