คำฉันท์ (๖)
วรรณลีลา มรดกชาติ
เสียงบังคับ ครุ-ลหุ ของคำฉันท์
ทองแถม นาถจำนง
บทที่สองผมเรียบเรียงความรู้เกี่ยวกับเสียงบังคับ ครุ-ลหุ ของคำฉันท์
มันอาจจะเป็นบทที่น่าเบื่อมากที่สุดสำหรับหลายท่าน ก็เลยขอคัดย่อเฉพาะแก่นใจความมาลงในเฟซบุ้คนี่สักสามตอนสั้น ๆ ดังนี้
ครุ-ลหุ
“เคล็ดสำคัญในการแต่งคำฉันท์ คือต้องรู้คำ “ลหุ” ให้มาก แยกชัดว่าคำไหนเป็น “ลหุ” ได้แล้วก็ง่าย เพราะคำนอกเหนือจากนั้นเป็นคำ “ครุ”
โดยทั่ว ๆ ไปแล้ว ครูอาจารย์ท่านอธิบายคำครุ ลหุ ไว้ดังนี้
คำครุ เป็นคำที่มีเสียงหนัก ได้แก่ คำทุกคำที่ประสมกับสระเสียงยาวในแม่ ก กา เช่น งา ชี้ สู้ แล้ ห่อ
และคำที่ประสมกับสระเสียงสั้นก็ได้เสียงยาวก็ได้ และมีตัวสะกดด้วย เช่น ขม คิด นึก ปาน โชค เล็บ
นอกจากนั้นคำที่ประสมกับสระ อา ไอ ใอ เอา ซึ่งถือว่าเป็น เสียงมีตัวสะกดก็จัดเป็นคำครุเช่นเดียวกัน
คำลหุ เป็นคำที่มีเสียงเบา ได้แก่ คำที่ประสมกับสระเสียงสั้นในแม่ ก กา เช่น จะ มิ ปุ แพะ โต๊ะ และคำที่เป็นพยัญชนะตัวเดียว (ไม่มีรูปสระ) เช่นคำ ก็ ณ ธ บ่ หรือบางทีเมื่อมีพยัญชนะ 2 ตัวเรียงอยู่ด้วยกัน ก็
จะอ่านออกเสียงสั้นเป็นลหุทั้ง ๒ ตัว เช่น จร (อ่าน จะ-ระ) มน (อ่าน มะ-นะ) พล (อ่าน พะ-ละ) วร(อ่าน วะ-ระ) ทั้งนี้ เพื่อให้คำนั้น ๆ เป็น คำลหุ ตามที่ต้องการ
“นิรันดร์ นวมารค” อธิบายเรื่องครุ ลหุ ไว้ในเรื่อง “วิชาประพันธศาสตร์ ว่าด้วย ฉันทศาสตร์” รวมอยู่ในหนังสือ “คำบรรยายภาษาไทยชั้นสูง ของ ชุมนุมภาษาไทย ของ คุรุสภา” คุรุสภาจัดพิมพ์ พ.ศ.2509 ไว้ดังนี้
“ก่อนจะพูดถึงเรื่องฉันท์ อันเป็นคำประพันธ์ที่คนส่วนมากถือว่าเป็นของชั้นสูงนั้น เราควรรู้ถึงส่วนประกอบอันสำคัญของฉันท์เสียบ้าง เพื่อให้การพูดการฟังถึงเรื่องฉันท์เข้ารูปเข้ารอยเดียวกัน ส่วนประกอบของฉันท์คือคันมีคำครุและคำลหุ ตามแบบของผมเสียก่อน
คำครุ คือคำทุกคำที่มีเสียงตัวสะกด และคำที่ประสมกับสระเสียงยาวในแม่ ก.กา รวมทั้ง สระอำ สระไอ สระใอ สระเอา
คำลหุ คือคำที่ใช้พยัญชนะตัวเดียว เช่น บ บ่ ณ ธ และคำที่ประสมกับสระเสียงสั้นในแม่ ก.กา ยกเว้น สระไอ สระใอ สระเอา
ขอให้ท่านสมาชิกสังเกตสักหน่อยว่า สระอำ เป็นได้ทั้งคำครุและคำลหุ เพราะฉะนั้นถ้าเห็นคำใช้สระอำที่ใดในฉันท์ อย่าเพิ่งทึกทักเอาว่าเป็นคำครุหรือคำลหุ ลองดูเทียบเคียงกับคำตำแหน่งเดียวกันในวรรคเดียวกันในบทอื่นว่า เขาใช้คำครุหรือคำลหุ แล้วจึงค่อยตัดสินลงไป”
อ่าน: คำฉันท์ (1) วรรณลีลา มรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (2) จากอินโด-อารยัน สู่สยามพากย์
อ่าน: คำฉันท์ (3) วรรณลีลา มรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (4) วรรณลีลา มรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (5) วรรณลีลามรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (7) วรรณลีลามรดกชาติ เสียงตก
อ่าน: คำฉันท์ (8) วรรณลีลามรดกชาติ
อ่าน: คำฉันท์ (9) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง 1
อ่าน: คำฉันท์ (10) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง 2
อ่าน: คำฉันท์ (11) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง 3
อ่าน: คำฉันท์ (12) วรรณลีลามรดกชาติ ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง (จบ)
อ่าน: คำฉันท์ (13) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 1
อ่าน: คำฉันท์ (14) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 2
อ่าน: คำฉันท์ (15) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 3
อ่าน: คำฉันท์ (16) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 4
อ่าน: คำฉันท์ (17) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 5
อ่าน: คำฉันท์ (18) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 6
อ่าน: คำฉันท์ (19) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 7
อ่าน: คำฉันท์ (20) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 8
อ่าน: คำฉันท์ (21) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 9
อ่าน: คำฉันท์ (22) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 10
อ่าน: คำฉันท์ (23) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 11
อ่าน: คำฉันท์ (24) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 12
อ่าน: คำฉันท์ (25) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 13
อ่าน: คำฉันท์ (26) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 14
อ่าน: คำฉันท์ (25) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 13
อ่าน: คำฉันท์ (26) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 14
อ่าน: คำฉันท์ (27) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 15
อ่าน: คำฉันท์ (28) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 16
อ่าน: คำฉันท์ (29) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 17
อ่าน: คำฉันท์ (30) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 18
อ่าน: คำฉันท์ (31) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 19
อ่าน: คำฉันท์ (32) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 20
อ่าน: คำฉันท์ (33) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 21
อ่าน: คำฉันท์ (34) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 22
อ่าน: คำฉันท์ (35) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 23
อ่าน: คำฉันท์ (36) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 24
อ่าน: คำฉันท์ (37) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 25
อ่าน: คำฉันท์ (38) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 26
อ่าน: คำฉันท์ (39) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 27
อ่าน: คำฉันท์ (40) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 28
อ่าน: คำฉันท์ (41) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 29
อ่าน: คำฉันท์ (42) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 30
อ่าน: คำฉันท์ (43) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 31
อ่าน: คำฉันท์ (44) วรรณลีลามรดกชาติ สมุทรโฆษคำฉันท์ 32
