คำผญา คืออะไร ?
ข้อความโดย: ที่นี่ วีระ สุดสังข์
ภาพวาดโดย: โกสินทร์ ขาวงาม
มีความเข้าใจผิดกันว่า คำผญา คือ ถ้อยคำเกี้ยวพาราสีของหนุ่มสาวชาวอีสาน
แท้จริงนั้น ถ้อยคำเกี้ยวพาราสีของหนุ่มสาวอีสานเป็นเพียงส่วนหนึ่งของคำผญาเท่านั้น คำผญาเป็นส่วนหนึ่งของวรรณคดีอีสานและวรรณคดีอีสานก็เป็นส่วนหนึ่งของชีวิตและสังคม
คำผญา ไม่ใช่ถ้อยคำที่ถูกกล่าวหรือถูกเขียนขึ้นอย่างลอย ๆ แต่คำผญาเกิดจากการสั่งสมอารมณ์ ความรู้สึกนึกคิดท่ามกลางความสุขารมณ์ ความแร้นแค้น เป็นเรื่องเป็นราว เป็นบทเรียนของคนที่เจนจัดมาจากการดำเนินชีวิตที่ยาวนาน จนสามารถสรุปบทเรียนและแง่มุมต่าง ๆ ของชีวิตได้อย่างทะลุปรุโปร่ง
คำผญา จึงเกิดจากความคิดสร้างสรรค์ เกิดจากประสบการณ์เชิงสุนทรียะ,ประสบการณ์เชิงสำรวล และเกิดจากประสบการณ์โศกเศร้าสยองขวัญของชีวิตคนหนึ่ง ๆ หรือกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง ที่ทำให้ผู้คนหรือผู้ได้พบเห็นและประสบมาโดยตรงนำมาเล่า มาสร้างวรรณคดี ถ้อยคำสำนวนหรือ คำผญา
คำผญาจึงเป็นถ้อยคำที่สะท้อนภาพของยุคสมัยได้ทุกแง่ทุกมุม….
คำผญา เป็นถ้อยคำสั้นๆ คม กระชับ แต่มีความหมายกว้างขวาง คนเฒ่าคนแก่โบราณมัก จะพูดคำผญาได้ดี เพราะคำผญาเกิดจากการตกผลึกของชีวิต คนรุ่นหลังก็จดจำมาพูดต่อและสืบทอดกันไป ในนิทานพื้นบ้านและวรรณคดีอีสานหลายเรื่องมีคำผญาแทรกซ่อนอยู่แทบทุกบททุกตอน คำผญาเหล่านี้เป็นคติ เป็นข้อเตือนใจ เป็นปรัชญา
บุคคลที่สืบทอดการเขียนคำผญาขณะนี้อย่างจริงจัง เห็นจะมีเพียง – ชาตรี เสงี่ยมวงศ์ เท่านั้น หากติดตามจะรู้ หากรวมเล่มจะเห็น หากอ่านจะเข้าใจความเป็นผญา…
