คำโตงโตย
การใช้ภาษาของคน “ทางอีศาน” ในสมัยก่อนสิมีคำเว้าคำจาโดยใช้ศัพท์ทางภาษาลาวเป็นส่วนใหญ่ เช่น ภาษาไทย เรียก สำนวน สุภาษิต คำพังเพยคำเสริม ภาษาลาว “ทางอีศาน” ดั้งเดิมสิเอิ้นว่า ยาบโคง โตงโตย
ในภาษาไทย มีคำเสริม คำสร้อย คำขยาย(วิเศษณ์) เช่น แดงแจ๋ ดำปี๋ เหลืองอ๋อย คำว่า แจ๋ ปี๋ อ๋อย เป็นคำวิเศษณ์ ทำหน้าที่เป็นคำกริยาบอกสภาพให้สิ่งนั้น ๆ ชัดเจนยิ่งขึ้น ภาษาทางอีศานจะใช้ภาษาแบบเดียวกันกับภาษาลาว เช่น แดงจ่ายหว่ายดำขี่หลี่ เหลืองเอิ่มเติ่ม คำเสริมหรือคำขยายที่ว่า “จ่ายหว่าย ขี่หลี่ เอิ่มเติ่ม” เขาเรียกว่า คำโตงโตยหรือ คำขยายนั่นเอง
พ่อเฒ่ามาก มีลูกเขย ชื่อบักน้อย บักน้อยคนนี้ชื่อน้อยก็จริง แต่มันเป็นคนผญาหลาย (กะล่อน) มักเรียนรู้ในเรื่องต่าง ๆ ถือว่ามันเป็นคนหัวไว ทันเหตุการณ์ บางทีก็เว้าหยอกพ่อเฒ่าได้อย่างสนุกสนาน ผู้เป็น พ่อเฒ่าก็ไม่ถือสาหาความ คิดว่าเป็นเรื่องม่วนซื่นกันไป
วันหนึ่ง บักน้อยว่างจากงาน ได้พักผ่อนอยู่บ้านมีโอกาสได้นั่งเว้ากันกับพ่อเฒ่ามาก
“พ่อเฒ่า ! เจ้าเคยได้ฮู้ ได้ยินคำว่า โตงโตย ในภาษาลาว อยู่บ่ ?”
“เคยได้ยินอยู่ แต่พ่อบ่เข้าใจ๋ละเอียด โตงโตยมันคือหยังล่ะน้อย ?” พ่อเฒ่ามากว่า บักน้อยเริ่มอธิบายทันที
“คำโตงโตยในภาษาลาว ก่ะคล้ายคำสร้อย คำเสริม คำขยาย ในภาษาไทยเฮานี่ละ แต่สิใช้คำศัพท์ต่างจากภาษาไทยเฮา !”
งจากภาษาไทยเฮา !”
“โต๋ลองยกตัวอย่างให้พ่อฟังแหน่เด้น้อย !”
“ได้ ! ฟังเด้อ ข้อยสิยกตัวอย่าง” บักน้อยเริ่มยกตัวอย่าง
“แม่เฒ่านมยานเต้บเซบ คำว่าเต้บเซบ เป็นคำโตงโตย พ่อเฒ่าดำขี่หลี่ คำว่าขี่หลี่ เป็นคำโตงโตยละ”
“เออ ! พ่อก่ะหาสิเข้าใจนี่ละ” พ่อเฒ่ามากเริ่มเข้าใจ แต่ในใจแกชักสงสัยว่า เป็นหยังบักน้อยจั่งมายกตัวอย่างพาดพิงไปถึงแม่เฒ่าซึ่งเป็นเมียของแก! แถมเป็นการแทงใจดำพ่อเฒ่าซะด้วย ! แต่พ่อเฒ่ามากก็อดใจไว้ แล้วถามต่อ
“คำโตงโตย นอกจากที่โต๋เว้าแล้ว ยังมีตัวอย่างอื่น ๆ อีกบ่ ?”
“มีหลาย..” บักน้อยเว้าต่อ
“ข้อยสิยกตัวอย่างให้เป็นเรื่องเป็นราวเด้อ…แม่เฒ่าด่าพ่อเฒ่าไหลแล่ด ๆ พ่อเฒ่าย้านแม่เฒ่าสั่นทด ๆ แม่เฒ่าซุกพ่อเฒ่าล้มกื่งดื่ง พ่อเฒ่าลุกขึ้นมาเซแถด ๆ แม่เฒ่าบิดหูพ่อเฒ่าหมุนติ้ว ๆ จนพ่อเฒ่าโต๋งอล่องค่อง !”
“บักน้อย ! บักห่ากิ๋นมึง เซายกตัวอย่างเถอะ จั๊กหน่อย กู๋สิต๋ายอ้ากลาก ย้อนคำโตงโตยมึงนี่ละ !”
“ฮั่นเด๋ ! พ่อเฒ่าเข้าใจคำโตงโตยคักแล้ว คำว่ากู๋สิตายอ้ากลาก อ้ากลากน่ะเป็นคำโตงโตยละ”
“มึงพอแล้วบักน้อย ! บักขวง !”
