คำโตงโตย
ฮูปแต้มเรื่อง “เจ้าเมืองพะโคยกทัพมาประชิดเมืองพาน” จากนิทานประจำถิ่นเรื่อง อุสาบารส (จ.อุดรธานี, จ.หนองคาย) แสดงเหตุการณ์เมื่อครั้งนางอุสาได้พาท้าวบารสมาซ่อนไว้ที่หอคำ จนล่วงรู้ถึงพระกรรณของพระเจ้ากรุงพาน (บิดาบุญธรรมของนางอุสา) จึงให้เสนามาจับตัวท้าวบารสไปเฝ้าและสั่งให้ประหารโดยมิได้ไต่สวนคดีความ และพระเจ้ากรุงพานได้แจ้งไปยังเมืองพะโค เจ้าเมืองพะโค (พระราชบิดาของท้าวบารส) เห็นว่าจะเกิดสงครามใหญ่เป็นแน่แท้ จึงยกทัพมาประชิดเมืองพานและให้ต่อสู้กันโดยสงครามธรรม เพื่อที่จะไม่เป็นเวรเป็นกรรมต่อไปภายหน้า นับว่านางอุสาเป็นสตรีผู้ชักนํ้าเข้าลึกชักศึกเข้าบ้านโดยแท้แต่เรื่องราวก็หาได้รุนแรงไม่ ซึ่งสอดคล้องกับข้อความในกาพย์หลานสอนปู่ที่เป็นคติสอนใจว่า “อย่าเอาเศิก (ศึก) มาใส่บ้าน อย่าเอาว่านมาใส่สวน” (ขอบคุณข้อมูลจากศูนย์สารนิเทศอีสานสิรินธร สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม)
โบราณห้ามว่า “อย่า”
อย่าเอาไก่ป่ามาเฮ็ดไก่ขวัญ
อย่ากินยาต่างผู้ไข้
อย่าหาเหาใส่หัว
อย่าเชื่อใจทาง อย่าวางใจคน
มันจนใจโต (ตัว)
อย่าเอาเศิก (ศึก) มาใส่บ้าน
อย่าเอาว่านมาใส่สวน
อย่าอาบนํ้าบ่อนหนึ่ง สีข่บอนหนึ่ง
อย่าค้นผีลุก อย่าปลุกผีตื่น
อย่าเว้าก่อนเกิด อย่าสะเดิดก่อนตาย ฯ
(จากวรรณคดี “กาพย์หลานสอนปู่”)
