เทพนม

12 มิ.ย. 2018

จำนวนผู้เข้าชม: 1,146

เทพนม

ในพิพิธภัณฑ์บ้านไทย จิม ทอมป์สัน มีศิลปวัตถุไม้แกะสลักชิ้นไม่ใหญ่สะดุดตาเป็นรูป “เทพนม” สำหรับชาวไทยแล้วประติมากรรม,ปูนปั้น, ลายประดับตกแต่งอาคาร รูป “เทพพนม” นั้น ชาวไทยพบเห็นอยู่ทั่วไปแทบจะทุกหนทุกแห่ง จากศาลพระภูมิในบ้าน, วัด, ราชวัง ฯลฯ

แต่รูปแบบศิลปะที่ดูเหมือนไม่มีอะไรแปลกพิเศษดึงดูดใจนี่แหละ คืองานศิลปะที่แสดง “อัตลักษณ์” ของคนไทยและสังคมไทย!

“เทพ” คือ เทวดา เป็นคำที่คนไทดึกดำบรรพ์รับอิทธิพลวัฒนธรรมชมภูทวีปมาใช้

ก่อนรับวัฒนธรรมอินเดียคนไทดึกดำบรรพ์คงจะเรียกเทวดาที่อยู่สวรรค์ (เมืองบน) ว่า “ผีฟ้า” และ/หรือ “แถน”

“พนม” หรือ “ประนม” คือประกบสองฝ่ามือเข้าด้วยกัน แสดงความคารวะ แม้จะมีรากวัฒนธรรมจากชมภูทวีป แต่ท่าพนมมือ และ ท่าไหว้ ของชาวไทย ก็ได้ฝังรากและขยายตัวเป็น “อัตลักษณ์” ของชาวไทยมานานแล้ว (อย่างไรก็ตาม อาจจะมีคนไทยรุ่นใหม่ รังเกียจธรรมเนียมการพนมมือไหว้อยู่บ้าง)

การปรับตกแต่งสถาปัตยกรรมด้วย รูปและลาย “เทพนม” นั้น นับว่าเป็นการเคารพยกย่องสถานที่นั้น ๆ มาก เพราะเหล่าทวยเทพต่างก็มารวมกันคารวะ อวยชัย ให้พร

รูปแบบ “เทพนม” ทั้งในทัศนศิลป์และนาฏศิลป์ จึงได้รับความนิยมมาพันปีแล้ว นับตั้งแต่ศิลปะยุคลพบุรีเป็นต้นมา

เทพนมสำริด สองด้าน ศิลปะลพบุรี (ภาพจาก http://www.asianbead.com/index.php?action=profile;u=8300;sa=showPosts;start=255)

ไม้แกะสลักรูปเทพนม
ศิลปะรัตนโกสินทร์ตอนต้น (คริสต์ศตวรรษที่ ๑๙) พิพิธภัณฑ์บ้านไทย จิม ทอมป์สัน

สำหรับการตกแต่งประดับมหาเจดีย์นั้นจากฐานชั้นล่างขึ้นไปเป็น “ฐานรองบาตร” สองชั้น

ฐานเชิงบาตรชั้นล่างเป็นสัญลักษณ์ของแดนครุฑ จึงมักจะตกแต่งเป็นปูนปั้นรูปครุฑและ / หรือรัดอกลูกแก้ว หรือรัดเอวอกไก่ ครุฑมีที่อยู่ที่ป่างิ้วในสระชื่อสิมพลี หรือฉิมพลี สระนี้อยู่เชิงเขาพระสุเมรุ ซึ่งเป็นแกนกลางของ
จักรวาลตามคติไตรภูมิ

ฐานเชิงบาตรชั้นบนมักตกแต่งด้วยกระจังเจิม หรือกระจังปฏิญาณ ตรงกลางลายเป็นรูปเทพนม

รูป “กระจัง” เป็นสัญลักษณ์ของ สวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกาเหนือยอดเขายุคลธร เป็นเขาที่ตั้งล้อมเขาพระสุเมรุเป็นชั้นแรก เทวดาในชั้นนี้คือ ท้าวจตุโลกบาลทั้ง ๔ พร้อมบริวารที่ปกปักรักษาทิศต่าง ๆ ของจักรวาลตามคติไตรภูมิ