ปริศนา “ตัวมอม” (๑) หมานำพันธุ์ข้าวมาให้คน
ทองแถม นาถจำนง
2 พฤษภาคม 2559
ชาวไท ชาวจ้วง ในหลายท้องที่ มีนิทานเล่าว่า “หมา” เกี่ยวพันกับ “ข้าว” หลายเรื่อง เนื้อหาแม้จะต่างกันบ้าง แต่โดยสรุปตรงกันในประเด็น “หมาเป็นตัวนำเมล็ดพันธุ์ข้าวมาถึงมนุษย์”
ชาวไทใต้คง (อำเภอเต๋อหง มณฑลยูนนาน) มีนิทานเกี่ยวพันกับเรื่องนี้หลายเรื่อง เช่น
นิทานเรื่อง “สุนัขนำเมล็ดข้าวมาให้” (หนังสือ “อาป่มไทใต้คง นิทานกับสังคม”)
“นานมาแล้ว บ้านเมืองปั่นป่วนมาก บรรพบุรุษของเราถูกข้าศึกขับไล่จนแตกหนีไปในท้องที่ต่าง ๆ ครั้งหนึ่งขณะข้ามน้ำ สิ่งของที่ติดตัวมาถูกน้ำซัดพาไปหมด เม็ดข้าวไม่มีเหลือแม้แต่เมล็ดเดียว เมื่อไม่มีพันธุ์ข้าวก็จะปลูกข้าวไม่ได้ ก็ต้องอดข้าวกันหมด บังเอิญพบว่าสุนัขตัวหนึ่งก็ข้ามน้ำมาด้วย มีเมล็ดข้าวติดอยู่กับขนหางหลายเมล็ด จึงได้เก็บเมล็ดข้าวพันธุ์ไว้ เมื่อถึงเวลาทำนา จึงได้เอาเมล็ดข้าวจำนวนนั้นไปเพาะปลูก ทำเช่นนี้อยู่ปีแล้วปีเล่า ก็มีข้าวให้เก็บเกี่ยวมากขึ้นทุกปี มนุษย์รู้จักบุณคุณของสุนัข จึงได้ให้สุนัขกินข้าวใหม่ในวันสุนัข เดือนอ้ายตามปฏิทินในทุกปี”
…
นิทานเรื่อง “ข้าวกับหวัง” (หนังสือเรื่อง “อาป่มไทใต้คง นิทานกับสังคม”)
“ขุนผีกล่าวว่า มนุษย์ต้องกินข้าว ถ้าไม่กินข้าวจะมีชีวิตอยู่ไม่ได้ ขุนผีเสกเม็ดข้าว และให้สุนัขนำลงมาให้มนุษย์เป็นพันธุ์ข้าว
เมื่อมีข้าว มนุษย์ก็มีความสุขหน้าตาแจ่มใส พากันจัดงานฉลอง กษัตริย์อยากรู้ว่าต้นข้าวเป็นอย่างไร และให้คนไปหามาให้ดู แต่คนที่ไปหาไม่รู้จักต้นข้าว ไปเอาต้นหวังมาให้ กษัตริย์ไม่ทราบคดว่าเป็นต้นข้าวจริง ๆ พูดกับต้นหวังว่า ท่านเป็นสิ่งที่เลี้ยงชีวิตมนุษย์ ขอให้ท่านจงเจริญเติบโต ต้นหวังที่ขึ้นอยู่ในนาจึงแย่งที่อยู่จากข้าว ทั้งสองทะเลาะกัน ต้นหวังแพ้ต้นข้าวสู้ไม่ได้ก็ซ่อนตัวอยู่ในนาอยู่ใกล้ต้นข้าว มีลำต้นสูงใหญ่และเขียวกว่าต้นข้าว เจ้าของนามาเห็นก็ถอนต้นหวังออกไป”
ในกวางสี ชนชาติจ้วง(ตระกูลภาษาไท-กะได) และอีกบางชนชาติ เช่นลีซอ มีนิทานว่าหมาเก้าหางเป็นผู้นำเมล็ดข้าวมาให้คน (ไทใต้คงก็มีนิทานเรื่องหมาเก้าหาง แต่ไม่เกี่ยวกับเรื่องข้าว)
…
หมาเก้าหาง
(นิทานเรื่องหมาเก้าหาง จากหนังสือ “เสินกงเป่าเจี้ยน – ธนูเทพกระบี่วิเศษ” (รวมนิทานของชาวจ้วง) สำนักพิมพ์ “จงกั๋วหมินเจียนเหวินอี้ชูป่านเส้อ” นครปักกิ่ง ค.ศ 1985 )
เมื่อผู้คนมี “ไฟ” ใช้หุงต้มอาหาร สุขภาพร่างกายจึงแข็งแรงขึ้นมาก และเมื่อละเลิก ขนบจารีตการกินเนื้อคนแก่แล้ว สัตว์ที่จะกินเป็นอาหารก็ลดน้อยลงเรื่อย ๆ ไม่พอจะกินกัน ผู้คนจึงไปปรึกษา ปู้ลัวทัว – ผู้หลวกทั่วอีก
ผู้หลวกทั่วจึงสั่งให้หมาเก้าหางขึ้นไปขโมยพันธุ์ข้าวบนฟ้า
มาเก้าหางขึ้นไปถึงฟ้าเห็นตัวเปี๊ยะหรือเทพแห่งฟ้าผ่า (ภาษาจ้วงเขียนว่า duzbyaj ตูเปี๊ยะ ตัว z กับ j เป็นตัวบอกเสียงวรรณยุกต์) กำลังเก็บเกี่ยวข้าว กองเมล็ดข้าวไว้เป็นกองใหญ่ ๆ หลายกอง หมาเก้าหางจึงเข้าไปกลิ้งเกลือกตัวบนกองข้าวนั้น เมล็ดข้าวติดกับขนและหางของหมามาจำนวนมาก
คนบนฟ้าเห็นหมาเก้าหางจึงแจ้งแก่ตัวเปี๊ยะ ตัวเปี๊ยะวิ่งมาจะฆ่าหมาเก้าหาง หมาเก้าหางกระโดดหนี รีบวิ่งไป ๆ เมล็ดข้าวที่ติดขนตามตัวมาร่วงหล่นไปหมด เหลือแต่เมล็ดข้าวที่ติดอยู่กับหาง แต่ตัวเปี๊ยะก็ไม่ยอมละลด ยังไล่ติดตามต่อไป ตัวเปี๊ยะวิ่งตามไม่ทันจึงใช้ขวานขว้างใส่หมาเก้าหาง ขว้างไปครั้งแรกถูกหางหมาเก้าหางขาดไปหางหนึ่ง ตัวฟ้าขว้างขวานไปแปดครั้ง ถูกหางหมาเก้าหางขาดไปแปดหาง แต่หมาเก้าหางก็รอดตายมาได้ โดยเหลือหางเพียงหนึ่งหาง และมีเมล็ดข้าวติดหางนั้นมาด้วย ผู้หลวกทั่วนำเอาเมล็ดข้าวนั้นเพาะลงในโคลน แล้วให้หมากับหมูไปไถนา
หมูใช้ปากไถดินอย่างขยันขันแข็ง ส่วนหมานึกว่าตนได้นำเอาเมล็ดข้าวมาให้คน มีความดีความชอบมากแล้ว จึงไม่ยอมไปไถดิน หมูไถดินจนเสร็จแล้วก็ไปพักผ่อน หมาจึงไปวิ่งวนทิ้งรอยเท้าไว้ในแปลงที่ไถนั้น
เมื่อผู้หลวกทั่วไปตรวจแปลงไถ ถามว่าใครเป็นผู้ไถดิน หมูบอกว่า ข้าเป็นผู้ไถ หมาก็ว่า หมาเป็นผู้ไถ ผู้หลวกทั่วบอกให้พูดความจริง แต่ทั้งหมูและหมาต่างยินยันว่ามันเป็นผู้ไถ ผู้หลวกทั่วถามว่ามีอะไรเป็นพยานหลักฐานไหม หมาบอกว่ามีรอยเท้า ผู้คนไปดูก็เห็นรอยเท้าหมาจริง ๆ
ฝ่ายหมูไม่ยอม ยื่นจมูกไปให้ผู้หลวกทั่วดู เห็นมีเศษดินโคลนติดจมูกจริง ๆ ฝ่ายหมาจึงโกรธ ใช้อุ้งเท้าตบปากหมูไปหนึ่งฉาด เดิมทีปลายปากหมูนั้นแหลม เมื่อถูกหมาตบจึงบี้แบน
ผู้หลวกทั่ว เห็นหมูซื่อตรง จึงดุด่าหมาว่า ต่อไปนี้เมื่อมีข้าวไว้กินแล้ว ให้ผู้คนแบ่งให้หมูกินได้ ส่วนหมาขี้โกง อย่าให้มันกินข้าว ให้มันกินแต่ขี้คน นับแต่นั้นหมาจึงกินแต่ขี้ หางทั้งแปดที่ถูกขวานตัดขาดก็ไม่งอกออกมาอีก
ส่วนข้าวนั้น ติดมากับหางหมา รวงข้าวที่ออกมาจึงรูปร่างเหมือนหางหมา”
(ติดตามเรื่อง “มอม” ได้ในหนังสือ “วัฒนธรรมข้าวไท” ซึ่งมูลนิธิจิม ทอมป์สัน กำลังจัดพิมพ์ใกล้จะเสร็จเรียบร้อย)
ภาพ : ภาพเขียนสีที่เขาจันทน์งาม จ.นครราชสีมา ยุคสุวรรณภูมิ เมื่อราว ๒๕๐๐ ปีมาแล้ว มีรูปหมาประกอบอยู่กับคน
อ่าน : ปริศนาตัวมอม (๒) บูชาหมา
อ่าน : ปริศนาตัวมอม (๓) การบูชาหมาในยุคดึกดำบรรพ์
อ่าน : ปริศนาตัวมอม (๔) จาก “หมา” เปลี่ยนเป็นสัตว์ผสม
อ่าน : ปริศนาตัวมอม (๕) จบ
