มณีในเอกสารโบราณ
สมุดไทย ใบลานวัดบ้านม่วงน้อย
สมัยเก่าก่อน เราชาวบ้านเจ็บไข้ได้ป่วยไม่ได้ไปโรงพยาบาล เรารักษากันเอง หรือไม่ก็ไปหาหมอในหมู่บ้าน นั่นคือหมอสมุนไพร หรือไม่ก็หมอคาถาอาคม ให้ช่วยรักษาและขจัดปัดเป่าโรคภัย
หมอชาวบ้านเปรียบเสมือนภูมิปัญญาของแผ่นดิน ปัจจุบันท่านค่อย ๆ เลือนหายไปกับกาลเวลา เนื่องจากเด็กรุ่นใหม่ไม่ได้สืบสาน และเวลาคนเจ็บไข้ได้ป่วยก็พึ่งพายาและวิธีการรักษาแบบสมัยใหม่ นี่คือปรากฏการณ์ธรรมดา เมื่อโลกเปลี่ยนแปลงการรักษาโรคก็เปลี่ยนไป
ร่องรอยภูมิปัญญาต่าง ๆ ที่ยืนยันว่า “หมอชาวบ้าน” มีอยู่จริง ร่องรอยหนึ่งปรากฏอยู่ในบันทึกเอกสารโบราณ แล้วแต่หมอยาท่านจะจดจารไว้ด้วยวิธีใดและใช้วัสดุอะไร การจดจารที่พบบ่อย ๆ คือจารไว้ในสมุดไทยและใบลาน อย่างที่วัดบ้านม่วงน้อย หมู่ที่ ๕ ต.แพง อ.โกสุมพิสัย จ.มหาสารคาม เป็นต้น
คําว่า สมุดไทย หมายถึง แผ่นกระดาษที่ทำมาจากเปลือกไม้ชนิดต่าง ๆ ลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ส่วนมากทํามาจากเปลือกข่อยชาวบ้านจึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “สมุดข่อย” แต่โบร่ำโบราณมามี ๒ สีคือสีดํา เกิดจากการย้อมกระดาษให้เป็นสีดํา เราเรียกว่าสมุดไทยดํา เวลาเขียนต้องใช้ดินสอหรือหมึกสีขาว และอีกชนิดเป็นกระดาษสีขาว เราเรียกว่าสมุดไทยขาว เวลาเขียนต้องใช้ดินสอหรือหมึกสีดํา
การทําสมุดไทย หลังจากผ่านขั้นตอนนําเปลือกไม้มาทําเป็นกระดาษแล้ว ถ้าจะให้เป็นสีดําหรือสีขาว อาจารย์ก่องแก้ว วีระประจักษ์ นักวิชาการกรมศิลปากร อธิบายว่า ถ้าต้องการสมุดขาวให้นําแป้งเปียกไปผสมกับน้ำปูนขาวแล้วกวนให้สุก แล้วนํามาทาบบนกระดาษ ถ้าต้องการให้เป็นสมุดดํา ก็ใช้แป้งเปียกที่ผสมเขม่าไฟ หรือกาบมะพร้าวที่เผาไฟแล้วมาผสมกับน้ำปูนขาว
เอกสารโบราณที่ทางวัดบ้านม่วงน้อยเก็บไว้ นักวิชาการได้เข้าไปศึกษาค้นคว้า พบว่าบันทึกเรื่องต่าง ๆ ไว้ดังนี้ ๑. คําแต่งแก้เสียเคราะห์ ๒. ตํารายาต้ม ๓. ตําราหมอดู ๔. มาลัยหมื่น ๕. สู่ขวัญพระ ๖. เทศน์สังกาศ ๗. เทศน์มหาชาติ ๘. จําปาสี่ต้น ๙. คําสู่ขวัญเอาผัว-เมีย ๑๐. ขูลูนางอั้ว ๑๑. กําพร้าไก่แก้วหอมฮู ๑๒. ใบหลบหน้าไก่แก้วหอมฮู ๑๓. ตํารายาแก้แม่ลูกอ่อนกินผิด ๑๔. ใบหลบหน้าท้าวสีทน – มโนราห์ ๑๕. หนังสือเสียเคราะห์ ๑๖. ตําราเสียเคราะห์แต่งแก้คราวเคราะห์ ๑๗. ตําราแก้ไข้หวัด และ ๑๘. ต้นตีนนก
ทั้ง ๑๘ รายการ หากแยกหมวดหมู่จะพบว่ามีราว ๔ หมวดหมู่คือ ๑. หมวดรักษาโรค อาทิ ตําราแก้ไข้หวัด ตํารายาต้ม ๒. หมวดวรรณคดี อาทิ ขูลูนางอั้ว จําปาสี่ต้น ๓. หมวดศาสนา อาทิ เทศน์มหาชาติ เทศน์สังกาศ และ ๔. หมวดวัฒนธรรม ประเพณี อาทิ คําสู่ขวัญเอาผัว-เมีย ตําราหมอดู เป็นต้น
ภูมิปัญญาบรรพชนทั้งหมด ๑๘ เรื่องที่มารวมอยู่ในวัดบ้านม่วงน้อย เชื่อว่าคงไม่ได้มาจากบ้านใดบ้านหนึ่งหรือคนใดคนหนึ่ง แต่อาจจะมาจากหมอพื้นบ้านหลายคน ที่ท่านจากลูก ๆ หลาน ๆ ไปแล้ว ลูก ๆ หลาน ๆ จึงนํามาถวายวัด หรืออาจจะเป็นไปได้อีกทางหนึ่งก็คือ เจ้าอาวาสวัดรูปก่อน ๆ เป็นหมอยา แล้วจดจารไว้
เอกสารที่พบเบื้องต้น นายอําเภอโกสุมพิสัย วัฒนธรรมเทศบาลตําบลโกสุมพิสัย นักวิชาการมหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคามและชาวบ้านต่างให้ความสนใจ จากการศึกษาเบื้องต้นพบว่า มีบางเอกสารระบุปีว่า “รศ.๑๑๔” ซึ่งตรงกับ พ.ศ.๒๔๓๘ และ พ.ศ.นี้ อยู่ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) จึงไม่แปลกที่อักษรที่บันทึกเป็นอักษรไทยสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์
ปกติเอกสารโบราณที่พบตามวัดวาอารามต่าง ๆ หรือที่ชาวบ้านเก็บไว้ก็ตาม มักพบว่าจารด้วยอักษรขอม ในส่วนของภาคอีสานก็มักพบว่าจารด้วย “อักษรธรรมอีสาน” ประวัติอักษรธรรมอีสาน รศ.กรรณิการ์ วิมลเกษม อาจารย์คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ท่านอธิบายว่าเป็นอักษรที่คนถิ่นแถบอีสานใช้กันมาตั้งแต่ต้นพุทธศตวรรษที่ ๒๑ ใช้บันทึกเรื่องราวต่าง ๆ ทั้งเรื่องในชีวิตประจําวัน วรรณคดี ตํารายา และเรื่องศาสนา จนถึงพุทธศตวรรษที่ ๒๕ โดยเฉพาะสมัยรัชกาลที่ ๕ ความนิยมในการใช้อักษรธรรมอีสานลดลง เนื่องจากรัชกาลที่ ๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดตั้งภาคอีสานเป็นมณฑลเทศาภิบาล ตามลักษณะการปกครองท้องถิ่น พ.ศ.๒๔๔๐ ทําให้คนอีสานต้องใช้อักษรไทยกลางติดต่อกับทางราชการ เท่ากับกําหนดให้คนอีสานต้องเรียนรู้อักษรไทยกลางไปโดยปริยาย
และตอกย้ำด้วย พรบ.ประถมศึกษาปีพ.ศ.๒๔๖๔ ที่เด็ก ๆ ทั่วประเทศต้องเรียนอักษรไทยและภาษาไทย (กลาง) เพื่อนํามาใช้ในชีวิตประจําวัน
เอกสารโบราณที่พบวัดบ้านม่วงน้อยไม่ว่าจะบันทึกไว้ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๔๓๘ หรือก่อน-หลังนั้นก็ตาม ทั้งหมดคือภูมิปัญญาของแผ่นดิน ภูมิปัญญาที่บรรพชนคน “อีศาน” จดจารไว้ให้ลูกหลานได้เรียนรู้
****
คอลัมน์ อีศานโจ้โก้ นิตยสารทางอีศาน ปีที่ ๙ ฉบับที่ ๑๐๔ | ธันวาคม ๒๕๖๓
.
ราคาเล่มละ ๑๐๐ บาท
สมัครสมาชิก ครึ่งปี ๖๐๐ บาท
หนึ่งปี ๑,๑๐๐ บาท
ตลอดชีพ ๙,๕๐๐ บาท (ได้รับหนังสือย้อนหลัง)
.
สั่งซื้อ// ชำระเงิน // สอบถามเพิ่มเติม ได้ทาง
inbox หนังสืออีศาน m.me/166200246799901
line id : @chonniyom (มี@) คลิก https://lin.ee/amxqtvW
shopee : https://shp.ee/ji8x6b5
LnwShop : https://www.thaibookfair.com/seller/chonniyom-eshann
โทร. 086-378-2516
บริษัท ทางอีศาน จำกัด
244/539 รามอินทราซอย 5 แขวงอนุสาวรีย์ เขตบางเขน กทม. 10220
