สรุปย่อรากเหง้าร่วมของวัฒนธรรมอาเซียน
“ลักษณะไทย” “ความเป็นไทย” “อัตลักษณ์ไทย”?
หัวข้อนี้เป็นปัญหาใหญ่สำหรับคนที่ทำงานด้านศิลปวัฒนธรรมไทย วงวิชาการไทยทํางานด้านนี้มามาก แต่บางช่วงก็ “หลง” ไปทาง “ไทยนิยม” มากไป
มาถึงยุค “ประชาคมอาเซียน” เกิดภารกิจที่ท้าทายวงวิชาการขึ้นมาอีก นั่นคือต้องช่วยกันหา “เอกลักษณ์” ของอาเซียน เพราะเราจะรวมกันเป็นประชาคมวัฒนธรรมแล้วต้องมี “อะไร” ร่วมกันบ้าง
ประเทศอาเซียน มีประเทศที่พลเมืองนับถือศาสนาใหญ่ของโลกทั้งสามศาสนา ได้แก่ ศาสนาอิสลาม, ศาสนาคริสต์, ศาสนาพุทธ วัฒนธรรมในยุคปัจจุบันได้รับอิทธิพลจากศาสนาเหล่านั้น วัฒนธรรมในอาเซียนจึงดูภายนอกแตกต่างกันมาก จะหาเอกลักษณ์ร่วมกันได้หรือ ?
ดร.สุรินทร์ พิศสุวรรณ อดีตเลขาธิการอาเซียน เคยให้ความเห็นทํานองว่า “ความแตกต่าง” นั่นไงคือเอกลักษณ์อาเซียน และท่านแนะว่า การเสริมสร้างให้วัฒนธรรมกลุ่มย่อยเข้มแข็งยืนยงมั่นคงคือการสร้างความสามัคคีในประชาคมอาเซียน
สําหรับผู้เขียนแล้ว ผู้เขียนเห็นว่า ชนเผ่าในอาเซียนมีรากเหง้าวัฒนธรรมร่วมกันมาก่อนที่จะรับวัฒนธรรมฮั่น (จีนเหนือ), วัฒนธรรมชมพูทวีป, วัฒนธรรมอิสลาม, วัฒนธรรมตะวันตก ตามลําดับ
ชนพื้นเมืองในอาเซียนมีความเจริญ มีวัฒนธรรมเป็นของตนเองอยู่แล้ว
เมื่ออิทธิพลทางวัฒนธรรมจาก “ฮั่น” และ “ชมพูทวีป” แผ่เข้ามา บรรพชนของชาวอาเซียนเลือกรับบางสิ่งมิได้ถูกครอบงำเสียทั้งหมดแล้วพัฒนาต่อ ๆ มา จนเกิดวัฒนธรรมที่แตกต่างกันไปอย่างชัดเจนสามกลุ่ม ได้แก่ กลุ่มวัฒนธรรมพุทธ, กลุ่มวัฒนธรรมอิสลาม และวัฒนธรรมแคทอลิก (ฟิลิปปินส์)
“วัฒนธรรม” ก่อกําเนิดมาจากวิถีการดําเนินชีวิต ซึ่งมีรูปแบบการผลิตเป็นตัวหลัก
คนเราทํามาหากินอย่างไร วัฒนธรรมก็งอกเงยจากสภาวะนั้น
ชนเผ่าในอาเซียนเลี้ยงชีพด้วยการเพาะปลูกข้าวเป็นหลัก วัฒนธรรมที่กําเนิดจากการเพาะปลูกข้าวนี้น่าจะเรียกว่า “วัฒนธรรมข้าว” วัฒนธรรมข้าวนี่เองเป็นรากเหง้าวัฒนธรรมร่วมกันของชนเผ่าในอาเซียนประการที่หนึ่ง
รอบระยะการผลิต (ปลูกข้าว) กําหนดวิถีชีวิต พิธีกรรมของชนเผ่าปลูกข้าวจึงคล้ายคลึงกัน หมุนเวียนไปตามรอบระยะของการปลูกข้าว
ประเด็นนี้ท่านทั้งหลายคงเข้าใจกันดีอยู่แล้ว
ผู้เขียนจึงขอเสนอประเด็นใหม่ ย้อนหลังให้เก่าแก่ขึ้นไปกว่าเรื่อง “ข้าว”
มนุษย์ดึกดำบรรพ์ ในดินแดนจีนภาคใต้ (ใต้แม่น้ำแยงซีเกียงลงมา) รู้จักเพาะปลูก “น้ำเต้า” มาก่อน “ข้าว” นํ้าเต้าจึงมีความสําคัญมากเป็นสัญลักษณ์ของหลาย ๆ สิ่ง
เช่น ตํานานมนุษย์เกิดมาจากนํ้าเต้า, มนุษย์รอดตายจากนํ้าท่วมโลกเพราะนํ้าเต้า
เช่น นํ้าเต้าเป็นสัญลักษณ์ของ “กายแม่” เป็นสิ่งเคารพบูชา “แม่”
เช่น เป็น totem แรกของมนุษย์ ในภูมิภาคนี้ “มนุษย์มาจากน้ำเต้า เมื่อตายก็กลับสู่น้ำเต้า” ต่อ ๆ มาจึงเกิดโทเทมอื่น ๆ อีกมาก ร่องรอยที่บอกว่าน้ำเต้าเป็นโทเทมมาก่อนโทเทมอื่น ๆ คือชนชาติอี๋ในยูนนาน วางน้ำเต้าวาดรูปเสือ ๒ ลูกไว้บนหิ้งบูชาบรรพบุรุษ เสือคือโทเทมยุคหลัง น้ำเต้าคือโทเทมยุคแรก
สัญลักษณ์ “นํ้าเต้า” เกี่ยวพันกับพิธีกรรมหลายอย่าง ซึ่งโยงใยมาถึงเครื่องดนตรีด้วย เช่น กลองมโหระทึก และปี่น้ำเต้า จะใช้ในพิธีศพ (คนมาจากนํ้าเต้า เมื่อตายก็กลับสู่นํ้าเต้า)
ชาวหัวเซี่ย (ฮั่น) ลุ่มแม่นํ้าหวงเหอ เรียกชนพื้นเมืองภาคใต้ว่า ชาว “ผู” อักษรภาพที่หมายถึงชาวผูมีรูปคนกําลังบูชานํ้าเต้า
ชาวผูมีมากมายหลายเผ่า ชาวหัวเซี่ยเรียกว่า “ไป่ผู” (ผูร้อยจําพวก) ต่อมาชาวผูแบ่งแยกออกเป็นสองสายใหญ่ ๆ คือ “ฉู่” (หรือ ฌ้อ) กับ “เยวี่ย” (เวียด)
ชาวเยวี่ยมีมากมายหลายเผ่า เรียกว่า “ไป่เยวี่ย” (เยวี่ยร้อยจําพวก) วัฒนธรรมไป่เยวี่ย (ไม่ใช่ หัวเซี่ยหรือจีนฮั่น) แพร่กระจายทั่วจีนตอนใต้, เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ภาคพื้นดิน และภาคสมุทร
“วัฒนธรรมไป่เยวี่ย” นี่เอง คือรากเหง้าวัฒนธรรมของอาเซียน
จุดร่วมกันของวัฒนธรรมไป่เยวี่ยคือ
– ตํานานเกี่ยวกับการเคารพบูชานํ้าเต้า
– ในยุคหิน ใช้ขวานหินมีบ่า ในยุคสําริดใช้ขวานบั้ง
– วัฒนธรรมข้าว
– สภาพแวดล้อม ทําให้ต้องใช้ชีวิตใกล้ชิดกับนํ้า ทําให้เชี่ยวชาญทางนํ้า, ปลูกเรือนเสาสูง (ความคล้ายคลึงกันทางสถาปัตยกรรม), ไว้ผมสั้น, สักร่างกาย
– ทรรศนะทางจักรวาลวิทยา โลกประกอบด้วย ฟ้า – ดิน – ใต้นํ้า (ปรากฏอยู่ในลวดลายบนกลองมโหระทึก) บูชาผีฟ้า เช่น แถน tahu, ตัวเปี๋ยะ (ฟ้าผ่า), เงือก (ลวง, นาค)
– มีความเชื่อเรื่อง “ขวัญ”, การพยากรณ์ด้วยกระดูกไก่ และไข่ไก่
– นิยมฝังศพครั้งที่สอง
– เคารพบูชากลองมโหระทึก ซึ่งสืบทอดมาเป็นวัฒนธรรมฆ้อง
– เครื่องดนตรีสำคัญในพิธีกรรมโบราณ คือ ฆ้อง (กลองมโหระทึก), ติง (พิณ, kuttyapee, กระจับปี่), แคน
ลักษณะร่วมที่ยังเหลือร่องรอยให้ศึกษาได้ไม่ยากนักคือ ทางด้านสถาปัตยกรรม และด้านเครื่องดนตรี
****
คอลัมน์ เบิ่งโลก นิตยสารทางอีศาน ปีที่ ๖ ฉบับที่ ๖๓ | กรกฎาคม ๒๕๖๐
.
ราคาเล่มละ ๑๐๐ บาท
สมัครสมาชิก ครึ่งปี ๖๐๐ บาท
หนึ่งปี ๑,๑๐๐ บาท
ตลอดชีพ ๙,๕๐๐ บาท (ได้รับหนังสือย้อนหลัง)
.
สั่งซื้อ// ชำระเงิน // สอบถามเพิ่มเติม ได้ทาง
inbox หนังสืออีศาน m.me/166200246799901
line id : @chonniyom (มี@) คลิก https://lin.ee/amxqtvW
shopee : https://shp.ee/ji8x6b5
LnwShop : https://www.thaibookfair.com/seller/chonniyom-eshann
โทร. 086-378-2516
บริษัท ทางอีศาน จำกัด
244/539 รามอินทราซอย 5 แขวงอนุสาวรีย์ เขตบางเขน กทม. 10220
