ทางอีศาน44

เสียงหายใจของควายดังฮึด ๆ ฟึดฟัด ๆ พ้นผ่านออกจมูกทั้งสองข้าง มันออกแรงเพื่อพยายามทำตามเจ้าของของมันที่บังคับให้มันเดินตรงไปข้างหน้า สายเชือกตะพายที่ร้อยผ่านรูจมูกทั้งสองข้างถูกเหนี่ยวรั้งให้ตึง คอถูกสวมด้วยแอกที่มีเชือกผูกโยงไปยังคันไถ มันออกแรงเดินตรงไปข้างหน้า ส่วนเจ้าของควายออกแรงกดคันไถให้ต่ำลง ผาลไถถูกปักจมลงสู่ใต้ผิวดิน ทันทีที่ควายก้าวเดินต่อไปก็จะเผยให้เห็นดินถูกขุดพลิกขึ้นในทันทีเช่นกัน นี่คือ “การไถนาแบบโบราณ”

พ่อเฒ่ากิ เป็นผู้ใหญ่บ้านที่เข้มแข็ง เป็นคนเอาการเอางานดีมาก ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ในอำเภอจะรู้จักแกดี หากมีงานสำคัญ ๆ ในอำเภอก็มักจะเรียกใช้แกเป็นแม่งานหลัก ผู้ใหญ่กิ แกมีถิ่นกำเนิดอยู่ “ทางอีศาน”

มนุษย์ที่อาศัยในแผ่นดินอีสานค้นพบข้าวป่าและนำมาเป็นอาหาร จากยุคเก็บหาจนสามารถนำมาเพาะปลูกในผืนนาที่จัดการระบบนํ้าอย่างชาญฉลาด บนเส้นเวลาทอดยาวกว่าหมื่นปีที่วิถีข้าวและวิถีคนปรับปนจนเป็นเนื้อเดียวกัน ผูกพันก่อเกิดเรื่องราวของการผลิต การแปรรูป ความเชื่อ และประเพณี ที่สะท้อนถึงความสมบูรณ์มั่งคั่งโดยมีข้าวเป็นแก่นสารของการก่อเกิดวัฒนธรรม

เริ่มต้นแม้แต่ชื่อเรื่องของบทนี้ก็มีประเด็นให้ซอกหากันแล้ว คือคำว่า อีสาน ซึ่งฟังเผิน ๆ เหมือนจะรู้ ๆ กันอยู่ แต่เมื่อเจาะลึกก็ทำเอาสะอึกและสะดุดคิดทันที อีสาน เป็นชื่อทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ไม่ใช่ชื่อชาติพันธุ์วรรณา คำเรียกขานถึงคนที่เกิดอยู่บนที่ราบสูงทางภาคอีสานว่า คนอีสาน หลายคนจึงยังไม่ปลงใจรับ