คันไถโบราณ ตํานานและความเชื่อของชาวนา
“
แบกไถ ไป่ท่ง ลงนา
สองขา ล้าไถ ไล่แอก
แฮงฮุด ขุดปลิ้น ดินแหลก
ควายแบกแอก คนแบกไถ ในนาท่ง
”
เสียงหายใจของควายดังฮึด ๆ ฟึดฟัด ๆ พ้นผ่านออกจมูกทั้งสองข้าง มันออกแรงเพื่อพยายามทำตามเจ้าของของมันที่บังคับให้มันเดินตรงไปข้างหน้า สายเชือกตะพายที่ร้อยผ่านรูจมูกทั้งสองข้างถูกเหนี่ยวรั้งให้ตึง คอถูกสวมด้วยแอกที่มีเชือกผูกโยงไปยังคันไถ มันออกแรงเดินตรงไปข้างหน้า ส่วนเจ้าของควายออกแรงกดคันไถให้ต่ำลง ผาลไถถูกปักจมลงสู่ใต้ผิวดิน ทันทีที่ควายก้าวเดินต่อไปก็จะเผยให้เห็นดินถูกขุดพลิกขึ้นในทันทีเช่นกัน นี่คือ “การไถนาแบบโบราณ”
และสร้างคันไถขึ้นมาเป็นอุปกรณ์สําคัญในการทํานา
และความเชื่อของชาวนามาช้านาน
การทำนาในอดีตนั้น “คันไถ” เป็นอุปกรณ์สำคัญ คันไถในอดีตจะทำด้วยไม่มีเพียงผาลไถ ปะขางไถ และขอสำหรับเกาะผอง (ท่อนไม้ที่ไว้ผูกเชือกต่อจากแอกที่คอควาย) เท่านั้นจึงจะทำด้วยเหล็กหรือโลหะ ไม้ที่ใช้ทำคันไถจะต้องเป็นไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้ประดู ไม้พะยูง ไม้มะค่า เพื่อความคงทนแข็งแรง ตัวไถประกอบด้วยไม้สามชิ้น ได้แก่ คันไถ หางไถ และหัวหมู ต้องนำมาประกอบเข้าด้วยกันโดยการต้องลิ่มยึด ซึ่งส่วนที่ผูกติดกับควายจะมีส่วนประกอบดังนี้
หางไถ คือส่วนที่ชาวนาใช้จับขณะไถนา เป็นไม้ชิ้นเดียวที่ทำให้เป็นลักษณะเอียงจากหัวหมูประมาณ ๑๕ องศา ยาวมาจนถึงส่วนที่จะต่อเข้ากับคันไถ และเจาะรูสี่เหลี่ยมผืนผ้าทะลุชิ้นไม้เพื่อใส่ลิ่มต่อเข้ากับคันไถ เหนือส่วนนี้ขึ้นไปจะทำเป็นรูปโค้งเพื่อสะดวกต่อการจับ เวลาประกอบเข้าเป็นตัวไถแล้ว ส่วนนี้จะตั้งขึ้นและส่วนโค้งก็จะยื่นไปด้านหลังตั้งอยู่ระดับสะเอว
คันไถ คือส่วนที่ยื่นออกไปด้านหน้า เพื่อเชื่อมต่อกับส่วนที่ผูกควาย เป็นไม้อีกท่อนหนึ่งที่เป็นส่วนประกอบของตัวไถ ส่วนที่ต่อเข้ากับหางไถจะทำเป็นเดือยตัวผู้เพื่อใช้ต่อเข้ากับรูเดือยตัวเมียที่หางไถ ทำให้แน่นโดยใช้ลิ่มตอกยึดเข้ากับด้านบนเพื่อให้ไม้สองชิ้นประกอบกันแน่น ส่วนปลายยื่นออกไปข้างหน้า โค้งทำมุมต่ำลง จะมีปลายจะงอยขึ้นมา เพื่อใส่ตะขอสำหรับต่อเข้ากับผองไถ
หัวหมู คือส่วนที่ใช้ไถดิน จะประกอบด้วยไม้หนึ่งชิ้นบากปลายให้แหลมและมีลักษณะบาน เจาะรูเดือยตัวเมียสี่เหลี่ยมสำหรับต่อเข้ากับหางไถ ส่วนท้ายจะทำเป็นรูปท่อนกลมยาว เพื่อรักษาระดับไถเวลาไถนา ส่วนประกอบที่เป็นเหล็กตรงส่วนหัว จะเป็นรูปทรงแหลมกลวงเรียกว่า ผาลไถ ใช้สวมเข้ากับตัวไม้แล้วยึดติดด้วยตะปู ส่วนที่เป็นเหล็กแผ่นรับขึ้นมาอีกชิ้นหนึ่งเรียกว่า ปะขางไถ ใช้บังคับดินที่ถูกไถ หรือที่เรียกว่า ขี้ไถ ให้พลิกไปตามแนวที่ต้องการ
ผองไถ ส่วนนี้จะเป็นไม้ท่อนกลม ๆ มีขอเหล็กติดอยู่ตรงกลางเพื่อยึดเข้ากับขอเหล็กของคันไถ ส่วนหัวทั้งสองข้างจะทำเป็นปมหยัก เพื่อใช้เชือกผูกติดกับปลายที่แอกคอควาย
แอก คือไม้ที่ทำขึ้นเพื่อวางบนคอควาย มีลักษณะเหมือนเขาควายกางออก ตรงกลางนูนขึ้นเพื่อให้รับเข้ากับคอควายได้พอดี ส่วนปลายสองข้างไว้ผูกเชือกต่อเข้ากับผองไถ
ผองคอควาย คือส่วนที่อยู่ใต้คอควาย เป็นไม้ชิ้นแบน ๆ ทำให้เป็นรูประมาณครึ่งวงกลม ด้านบนเรียบเพื่อให้รับเข้าได้กับคอควาย ส่วนด้านล่างจะทำรูเพื่อร้อยเชือกผูกให้ผองคอควายติดกับแอกและแนบกับคอควายได้พอดี
สำหรับคันไถ และ ผาลไถนา จะมีคติความเชื่อมาตั้งแต่โบราณว่า “ผาลไถนา” นี้มีคุณทางไสยเวทย์สามารถป้องกันภูตผีปีศาจได้ ผีเห็นผาลไถจะเกรงกลัวมาก เพียงนำน้ำมาล้างที่หัวไถ แล้วนำไปพรมคนที่ถูกผีเข้าผีก็จะออกทันที ในด้านเมตตามหานิยมก็ยังเชื่ออีกว่า ผาลไถ ทำอะไรก็ผ่านสะดวกสมความปรารถนาตามความต้องการ พลิกเรื่องร้าย ๆ ให้กลับกลายเป็นดี เมื่อนำมาแช่โอ่งน้ำไว้อาบไว้กินก็จะไม่ถูกคุณไสยเข้ามาทำร้าย
กล่าวกันว่า แม้แต่ “คันไถ” ก็สามารถนำมาป้องกันผีและสัมภเวสีที่จะเข้ามาในบริเวณบ้านได้ ด้วยการนำคันไถเก่า ๆ ผ่านการไถนามาแล้ว นำมาขุดดินบริเวณรั้วบ้าน จากนั้นนำไปขุดฝังไว้ในบ้านพร้อมกับคลุมดินให้เรียบร้อย เชื่อว่าจะได้พุทธคุณ “กำแพงเพชร ๙ ชั้น” “ยันต์สวรรค์ ยันต์ฟ้า” ส่วนข้อเสียก็คือ วิญญาณของบรรพบุรุษ ปู่ย่า ตายาย พ่อแม่ พี่น้อง ที่ล่วงลับไปแล้ว จะไม่สามารถเข้าไปในบริเวณบ้านได้ ด้วยอำนาจของ “กำแพงเพชร ๙ ชั้น” นั่นเอง
คนสมัยโบราณ เมื่อผาลไถนาหมดอายุจากการใช้งานแล้ว ก็จะนำมาเป็นเครื่องราง ยิ่งถ้านำไปให้อาจารย์หรือพระเกจิที่มีพุทธคุณสูง ๆ ปลุกเสก ก็ยิ่งจะมีพลังอำนาจบารมีเพิ่มมากขึ้น ในสมัยก่อนคนนิยมตัดเป็นชิ้นเล็ก ๆ ให้ลูกหลาน ญาติมิตรไว้ใช้เพื่อเป็นสิริมงคล และเพื่อเตือนสติ ให้รู้คุณค่าของเครื่องมือสำคัญที่ช่วยให้คนมีข่าวกิน ดังคำโบราณที่กล่าวไว้ว่า “ไถฮากไม้ขะยูงคันนี้ เคยได้ไถขุดค้น ได้ไถโพนไถนาฮุด ดุดนำฮอยควายบักตู้บู๋หม่น ก่นดิน เป็นทรัพย์สินที่สูงค่า คุณค่าหากมีหลาย”
***
คอลัมน์ วิถีชาวนา นิตยสารทางอีศาน ปีที่ ๔ ฉบับที่ ๔๔ | ธันวาคม ๒๕๕๘
.
ราคาเล่มละ ๑๐๐ บาท
สมัครสมาชิก ครึ่งปี ๖๐๐ บาท
หนึ่งปี ๑,๑๐๐ บาท
ตลอดชีพ ๙,๕๐๐ บาท (ได้รับหนังสือย้อนหลัง)
.
สั่งซื้อ// ชำระเงิน // สอบถามเพิ่มเติม ได้ทาง
inbox หนังสืออีศาน m.me/166200246799901
line id : @chonniyom (มี@) คลิก https://lin.ee/amxqtvW
อีบุค ที่ www.mebmarket.com
โทร. 086-378-2516
บริษัท ทางอีศาน จำกัด
244/539 รามอินทราซอย 5 แขวงอนุสาวรีย์ เขตบางเขน กทม. 10220
