ลูกเดือยกับซุปไก่ฟ้าในตำนาน
ได้ยินคำ “ลูกเดือย” หลายคนนึกถึงลูกเดือยในน้ำเต้าหู้ บ้างก็เคยกินข้าวต้มใส่ลูกเดือย ส่วนใหญ่กินเพราะเชื่อว่าดีต่อสุขภาพ อย่างที่เป็นส่วนประกอบสำคัญในน้ำต้มธัญพืช ที่เฟื่องฟูเมื่อสักสิบกว่าปีก่อน ลูกเดือยมีความหมายเพียงแค่นี้หรือ คงไม่ใช่ เอาเป็นว่าถ้าเปรียบเรื่องของลูกเดือยเป็นการทำงานของโทรศัพท์มือถือสมัยใหม่ ที่เรียกว่าสมาร์ตโฟนแล้วละก็ เรื่องของลูกเดือยเท่าที่กล่าวมา ก็เพียงแค่โทรเข้าโทรออกเท่านั้น ยังมีฟังก์ชันอื่น ๆ ของลูกเดือยสมาร์ตโฟนอีกมาก ลองฟังดู
พืชที่ให้ผลเป็นลูกเดือยนั้น เป็นหญ้าชนิดหนึ่ง ดูเผิน ๆ คล้ายต้นข้าวโพด มีต้นกำเนิดในทวีปเอเชียเรานี่เอง หลักฐานทางโบราณคดีบ่งชี้ว่า มีการเพาะปลูกลูกเดือยในแผ่นดินจีนและอินเดียมากว่าสองพันปีแล้ว แต่เพิ่งถูกนำไปเพาะพันธุ์ในทวีปยุโรปเมื่อราว ๔๐๐ ปีมานี้เอง โดยพ่อค้าชาวอาหรับ และแพร่กระจายไปยังทวีปแอฟริกาและอเมริกาในเวลาต่อมา
ลูกเดือย มีผลค่อนข้างกลม ด้านปลายผลแหลม ดูคล้ายหยดน้ำ อันเป็นที่มาของชื่อลูกเดือยในภาษาอังกฤษ (Job’s tears) และชื่อวิทยาศาสตร์ (Coix lacryma-jobi L.) ที่แปลว่า หยดน้ำตา ลูกเดือยสายพันธุ์ที่กินได้ (C. lacryma-jobi var. ma-yuen) มีเปลือกบาง และมีเมล็ดนุ่มเมื่อนำไปต้ม แต่ยังมีลูกเดือยอีกหลายสายพันธุ์ ผลกลมบ้าง รีบ้าง เรียวแหลมบ้าง เปลือกแข็ง นิยมนำไปใส่ในผลน้ำเต้าแห้งเพื่อ เป็นเครื่องให้จังหวะดนตรี ลูกเดือยเปลือกแข็งนี้ มีสีต่าง ๆ กัน ตั้งแต่ขาวหม่น น้ำตาลอ่อน น้ำตาลแก่ เทา จนถึงเกือบดำ ผิวเปลือกเป็นมันเงาคล้ายเครื่องเคลือบ ที่สำคัญคือ มีรูที่สามารถร้อยด้ายผ่านได้ จึงใช้เป็นเครื่องประดับ เช่น ลูกปัด หรือนำมาเย็บติดกับเสื้อผ้า ดังปรากฏในชุดแต่งกายของชาวกะเหรี่ยง และชาวอาข่าทางภาคเหนือของไทย
มนุษย์รู้จักเก็บกินลูกเดือยมานานก่อนรู้จักปลูก มีการค้นพบซากลูกเดือยโบราณ อายุราว ๕,๐๐๐ – ๔,๕๐๐ ปีก่อนคริสตกาล ที่แหล่งโบราณคดี เหอ หมู่ ตู้ มณฑลเจ้อเจียง สาธารณรัฐประชาชนจีน มีเหตุผลที่เชื่อได้ว่า ลูกเดือยเหล่านี้ถูกเก็บสะสมมาเพื่อใช้เป็นอาหาร แต่สำหรับลูกเดือยที่ใช้เป็นเครื่องประดับนั้น ถูกขุดค้นพบในแหล่งโบราณคดีหลายแห่ง เช่น ที่ อฮิชฉัตรา ในรัฐอุตตรประเทศ สาธารณรัฐอินเดีย เมืองอนุราธปุระ สาธารณรัฐสังคมนิยมประชาธิปไตยศรีลังกา และ เบเลนไนค์ ยุคโรมัน สาธารณรัฐอาหรับอียิปต์ ลูกเดือยเหล่านี้มีอายุตั้งแต่ ๒๐๐ ปีก่อนคริสตกาล จนถึงราว ค.ศ.๒๐๐
การขุดค้นที่สุสาน ชันผู่ลา (Sampula) ของอาณาจักรโคธาน (Kothan) โบราณ ในมณฑลซินเจียง ทางทิศตะวันตกของประเทศจีน ซึ่งมีอายุราวสองพันปี พบลูกปัดชนิดต่าง ๆ กว่า ๑,๘๐๐ ลูก มีทั้งที่ทำจาก กระดูก หิน วัสดุเงา เปลือกหอยทะเล ปะการัง และลูกไม้ บรรดาลูกปัดเหล่านี้ที่เป็นลูกเดือย มีจำนวนมากที่สุด
แต่อาณาจักรโคธานโบราณนี้ ตั้งอยู่ในดินแดนตอนในของภาคพื้นทวีปเอเชีย ไม่มีพื้นที่ติดต่อกับทะเล และก็ไม่พบว่ามีต้นลูกเดือยขึ้นเองในธรรมชาติ แล้วลูกปัดที่ทำจากเปลือกหอยทะเล ปะการัง และลูกเดือย มาจากที่ใดกันเล่า เห็นได้ชัดว่า ลูกปัดบางส่วนต้องถูกส่งมาจากดินแดนอื่นที่ติดทะเล ประเทศอารยะรอบ ๆ อาณาจักรโบราณแห่งนี้ ก็มีเพียงสองประเทศเท่านั้น คือ จีน และอินเดีย
ดูเหมือนว่า คนในประเทศจีนโบราณนั้น มิได้สนใจในลูกปัดเท่าคนในอินเดีย ซึ่งถือเป็นดินแดนของลูกปัดทั้งในอดีตและปัจจุบัน มีหลักฐานบ่งชี้ว่า ศาสนาพุทธได้เผยแพร่เข้าไปยังอาณาจักรโคธานโบราณ ผ่านทางรัฐแคชเมียร์ เมื่อราว ค.ศ.๑๐๐ จึงเป็นไปได้ว่า ลูกปัดเหล่านี้ ไปพร้อมกับการเผยแพร่ศาสนาพุทธ ทั้งในฐานะของเครื่องประดับ และเครื่องประกอบพิธีกรรม
ต้นลูกเดือยป่าชอบพื้นที่ชุ่มน้ำ แต่ก็ทนแล้งและต้านทานโรคพืชได้ดี เป็นอาหารหลักของมนุษย์โบราณที่หากินได้แม้ไม่ได้ปลูก เมื่อความต้องการลูกเดือยทั้งเพื่อกินและใช้เป็นเครื่องประดับมีมากขึ้น มนุษย์จึงต้องเพาะปลูกต้นลูกเดือย แต่ส่วนที่เจริญเติบโตเองตามธรรมชาติก็ยังพอมีตามชายทุ่งชายเขา ความนิยมในลูกเดือยเสื่อมถอยลงเมื่อมนุษย์รู้จักเพาะปลูกข้าว ซึ่งให้ผลผลิตมากกว่าและแปรรูปได้หลากหลายกว่า
เมล็ดลูกเดือยต้มสุก มีเนื้อสัมผัสเหนียวนุ่ม รสจืด ๆ มัน ๆ ของลูกเดือยนั้นคงไม่มีใครรังเกียจ แต่ก็ไม่ถึงกับโปรดปราน ลูกเดือยทั้งช่อ มัดเป็นกำ ต้มสุก เป็นของกินเล่นแบบที่ต้องแกะต้องแทะกินทีละเมล็ด ทำนองเดียวกับเมล็ดแตงโมหรือเมล็ดทานตะวัน ไม่เอร็ดอร่อยอะไร แต่ก็เพลิดเพลินดี ช่วยให้คนที่อยู่ในวงสนทนามีอะไรทำยามไม่ได้พูด มีขายในตลาดพื้นบ้านเมืองเหนือและเมืองลาวในฤดูหนาว ราคาไม่แพง กำละห้าบาทสิบบาทเท่านั้น
ลูกเดือยแห้งสามารถบดเป็นแป้ง เพื่อเปลี่ยนเนื้อสัมผัสของอาหารได้ แต่เนื่องจากไม่มีสารกลูเตน แป้งลูกเดือยจึงไม่ขึ้นฟูเหมือนแป้งข้าวสาลี ลูกเดือยต้มสุกทำเป็นเหล้าหมักได้เช่นเดียวกับธัญพืชอื่น ซึ่งนิยมทำกันในหมู่ชาวนาคาในอินเดีย
ลูกเดือยมีโปรตีนมากกว่าข้าว มีสารอาหาร แร่ธาตุและวิตามินที่มีประโยชน์หลากหลายชนิด ในสายตาของหมอจีน ลูกเดือยไม่ได้เป็นแค่ของกินเล่น หากแต่ถือเป็นเครื่องยาอย่างหนึ่ง มีคุณสมบัติเย็น ใช้ร่วมกับเครื่องยาอื่น ๆ ปรุงเป็นอาหาร หรือยา เพื่อยืดหย่อนเส้นเอ็น และพังผืดที่ติดขัด ช่วยเจริญอาหาร บำรุงร่างกาย ขับปัสสาวะ แก้ไอ แก้ไข้ ในผู้ป่วยที่เป็นโรคม้าม ปอด และไตอ่อนแอ เชื่อกันว่าข้าวต้มที่มีส่วนผสมของลูกเดือย ถั่วแดง และเปลือกส้มจีนเล็กน้อย เป็นอาหารที่เหมาะสมสำหรับบรรเทาอาการท้องมานที่เกิดจากตับอักเสบ
สำหรับคนรักสวยรักงาม ลูกเดือยยังช่วยบำรุงผิว เป็นส่วนประกอบในยารักษาโรคผิวหนัง บำรุงผิวหนัง ผม และเล็บ ตำรับอาหารง่าย ๆ สำหรับรักษาสิว คือ ลูกเดือย ๖๐ กรัม ผสมกับข้าว ๓๐ – ๖๐ กรัม หุงและเติมน้ำตาลเล็กน้อยเพื่อเพิ่มรสชาติ ปริมาณลูกเดือยและข้าวเท่านี้ ถึงสิวไม่หายก็อิ่มท้องได้แน่นอน
ยาพื้นบ้านทั้งไทยทั้งจีนหลายตำรับ มีลูกเดือยเป็นส่วนประกอบ รักษาโรคหายหรือไม่นั้น มีเรื่องให้คิดเยอะ บอกกันไป เผยแพร่กันไปก็เท่านั้น ยากพิสูจน์ อย่ากระนั้นเลย นำลูกเดือยมาปรุงเป็นซุปไก่ บำรุงร่างกายด้วย อร่อยด้วย ยิ่งมีเรื่องเล่าเสริมอีกนิด จะรู้สึกว่าต้มไก่ถ้วยนี้อร่อยขึ้นอีกโข
เล่ากันมาว่า ในยุคราชวงศ์จิ๋นของจีนโบราณ คือเมื่อราว ๓ – ๔ พันปีมาแล้ว มีนักพรตในลัทธิเต๋า ผู้หนึ่ง ชื่อ เผิงจู่ เป็นผู้มีอายุยืนยาว บ้างก็ว่าเขามีอายุกว่า ๒๐๐ ปีบ้าง ๔๐๐ ปีบ้าง ๘๐๐ ปีบ้าง บางคนถึงกับว่า ชื่อเขาตกหล่นไปจากบัญชีของยมบาล ตำนานเล่าว่าเขามีภรรยากว่า ๑๐๐ คน มีบุตรหลายร้อย แม้จนเมื่ออายุใกล้ ๘๐๐ ปี
(ขอบคุณภาพจาก Encyclopaedia Britannica (Chinese History) . (1996). New York : Alaska publishing, p.359. (Online Search) )
เผิงจู่ กำหนดวิถีชีวิตเรื่องการกินและเรื่องเพศ เน้นการทำสมาธิ ถือได้ว่าเป็นหนึ่งในผู้บุกเบิกการเดินลมปราณแบบชี่กง เคล็ดอายุยืนของเผิงจู่คือ เทคนิคในการร่วมรัก ซึ่งเชื่อว่า เป็นการดึงดูดพลังจากเพศหญิงเข้ามาสู่ร่างของฝ่ายชาย (เก็บหยินมาเสริมหยาง)
ในส่วนของอาหารการกิน เผิงจู่กินอาหารธรรมชาติและใช้พืชสมุนไพรปรุงเป็นอาหาร เขาได้คิดค้นตำรับอาหารและยาอายุวัฒนะในลัทธิเต๋าหลายขนาน หนึ่งในนั้นคือ ซุปไก่ฟ้า ที่เรียกตามเสียงภาษาจีนว่า จื้อ เกิง เผิงจู่ปรุงซุปนี้ขึ้นถวายแก่ฮ่องเต้เหยา เอร็ดอร่อยเพียงใด บำรุงร่างกายได้จริงหรือไม่ คงต้องพิสูจน์กันเอง แต่อย่างน้อยการได้รับคำยกย่องจากจักรพรรดิเฉียนหลงแห่งราชวงศ์ชิงว่า เป็นซุปอันดับหนึ่งของแผ่นดิน ซุปนี้คงไม่ธรรมดาแน่นอน
ขั้นตอนการปรุง เริ่มจากตุ๋นไก่ฟ้า กับหัวหอม ขิง โป๊ยกั้ก และพริกไทย ราว ๔ – ๕ ชั่วโมง กรองเอาเฉพาะส่วนน้ำ เติมข้าว ลูกเดือย ถั่วเขียวหรือถั่วเหลือง ตุ๋นต่อไปอีก ๒ – ๓ ชั่วโมง เติมเกลือ พริกไทยขาว น้ำมันงา ชิมดูให้รสออกเค็มนิดหน่อย ซุปถ้วยนี้ กินแล้วบำรุงร่างกาย บำรุงเลือด บำรุงไต และเสริมพลังชี่
คนช่างสงสัย อาจถามว่าเป็นเพราะไก่หรือเครื่องปรุงกันแน่ที่บำรุงร่างกาย ถ้าไม่มีไก่ กินแล้วจะบำรุงได้ไหม วิสัชนาว่าคนป่วย หรือคนที่ร่างกายอ่อนแอนั้น เปรียบดังถังน้ำที่มีรูรั่ว นานไปน้ำในถังก็เหลือน้อยลงทุกที จนหมดไป สมุนไพรเป็นดังจุกไปอุดรูรั่ว แต่ถ้าไม่เติมน้ำเข้าไป ถังก็ยังคงมีน้ำอยู่น้อย สารสำคัญในเนื้อไก่ เป็นดั่งน้ำที่ไปเติมเข้าไป ถ้ากินเฉพาะเนื้อไก่ ไม่มีสมุนไพร ก็เหมือนเติมน้ำ แต่ไม่ได้อุดรูรั่ว กินเท่าไรก็ไม่ฟื้นฟูกำลังได้
เผิงจู่มีชีวิตและตายที่เผิงซาน ในมณฑลเสฉวน ปัจจุบันยังมีสุสานและแท่นบูชาของเผิงจู่ ให้คนกราบไหว้และอธิษฐานให้มีสุขภาพดี มีความสุข และอายุยืน มีการจัดเทศกาลเผิงจู่ทุกปี เพื่อให้ผู้คนระลึกถึงเขา รูปของเผิงจู่ถูกแขวนอยู่ในบ้านเรือนทั่วประเทศจีน และชาวจีนมักนิยมมอบรูปเผิ่งจู่เป็นของขวัญวันเกิดสำหรับอวยพรแด่ผู้สูงอายุ ให้มีอายุยืนยาวยิ่งขึ้นไป
ลูกเดือย พืชพื้นเมืองอุษาคเนย์ เป็นธัญพืชประเภทคาร์โบไฮเดรตที่มีเส้นใยอาหารสูง เป็นพืชตระกูลเดียวกับข้าว โดยมีลักษณะเป็นเมล็ดสีขาวออกกลม ๆ รี ๆ มีรสชาติออกมันเล็กน้อย
***
คอลัมน์ ผักหญ้าหมากไม้ นิตยสารทางอีศาน ปีที่ ๓ ฉบับที่ ๓๖ | เมษายน ๒๕๕๘
.
ราคาเล่มละ ๑๐๐ บาท
สมัครสมาชิก ครึ่งปี ๖๐๐ บาท
หนึ่งปี ๑,๑๐๐ บาท
ตลอดชีพ ๙,๕๐๐ บาท (ได้รับหนังสือย้อนหลัง)
.
สั่งซื้อ// ชำระเงิน // สอบถามเพิ่มเติม ได้ทาง
inbox หนังสืออีศาน m.me/166200246799901
line id : @chonniyom (มี@) คลิก https://lin.ee/amxqtvW
อีบุค ที่ www.mebmarket.com
โทร. 086-378-2516
บริษัท ทางอีศาน จำกัด
244/539 รามอินทราซอย 5 แขวงอนุสาวรีย์ เขตบางเขน กทม. 10220
