ทางอีศาน58

ตํานานฝ่ายเมืองที่บันทึกความสํานึกของชาวอีสานและล้านช้างที่เข้าใจความเป็นมาของเผ่าพันธุ์ การสร้างสรรพสิ่งต่าง ๆ ในจักรวาล ตํานานของอีสานและล้านช้างที่ให้ทัศนะเด่นชัด ในเนื้อหาดังกล่าวที่เด่น ๆ มี๔ เรื่องด้วยกัน (อาจจะมีมากกว่านี้แต่ยังสํารวจไม่พบ) คือ (๑) ปฐมมูล (๒) ปฐมกัป หรือตํานานเจ้าแม่โพสพ (๓) นิทานเรื่องขุนบรม (๔) มหากาพย์เรื่องท้าวฮุ่ง (พระยาเจื๋อง)

นักคิดนักปราชญ์ในตะวันตกวิพากษ์ศาสนามาหลายร้อยปี คาร์ล มาร์กซ์ บอกว่า “ศาสนาเป็นยาเสพติด” และมาร์กซิสต์ฉบับปรับปรุงใหม่บอกว่า “ศาสนาเป็นการครอบงําทางวัฒนธรรมที่แนบเนียนและรุนแรง” จะปลดปล่อยได้ยากที่สุด และเปลี่ยนแปลงเป็นอันดับสุดท้าย

เรื่องราวการเดินทางของปาจิตและอรพิม ได้ดำเนินมาถึงบทส่งท้าย เป็นเส้นทางที่อรพิมตามหาปาจิตหลังจากที่พลัดพรากโดยอุบายของเณร ที่พาปาจิตข้ามฝั่งน้ำไปฝั่งหนึ่งแล้วพานางอรพิมหนีไปตามลำน้ำ ซึ่งนางอรพิมต้องออกอุบายให้เณรขึ้นต้นมะเดื่อไปหาอาหารให้ และนำกองหนามมาสุมไม่ให้เณรลงมาได้

“ไผว่าเมืองอีสานฮ้าง อยากจูงแขนท่านไปเบิ่ง เสียงพิณยังกล่อมแดน เสียงแคนยังกล่อมบ้าน สิเพฮ้างบ่อนจั่งได๋” ผญาบทนี้เป็นผญาที่บอกกล่าวถึงความไม่ร้างไร้ของแผ่นดินอีสาน โดยบรรยายถึงเรื่องราวของเสียงดนตรีที่มีอยู่คู่กับผืนแผ่นดินถิ่นอีสาน เสียงแคนเสียงพิณได้กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความมั่งคั่งทางวัฒนธรรมของแผ่นดินอีสานที่คนทั้งหลายไม่อาจปฏิเสธได้

โลกยุคล่ามนุษย์ไปเป็นทาส ยกกองทัพไปยึดครองเมืองขึ้น ใช้อำนาจทางเศรฐกิจไปมีอิทธิพลครอบงำ ควรหมดสิ้นไปแล้ว ประเทศที่รวมศูนย์อำนาจ สูบรีดโภคทรัพย์ส่วนเกินเข้าไปไว้ส่วนกลางกำหนดนโยบายโดยไม่รู้จักและสอดคล้องกับท้องถิ่น

ด้วยศรัทธาสูงส่งที่มีต่อเทพเจ้าทั้งหลายในศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู พิธีศพของชาวบาหลีจึงมีกระบวนการอันเอิกเกริก ดั่งการส่งดวงวิญญาณของผู้ตายคืนสู่สรวงสวรรค์ ซึ่งจะต้องสร้างอุปกรณ์สำคัญสองสิ่ง คือ “บาเดห์” (Wadah) หออัญเชิญศพแบบจำลองจักรวาลตามคติของชาวบาหลี และ “เลมบู” (Lembu) หุ่นสัตว์ในเทพนิยายสำหรับอัญเชิญศพสู่พิธีเผา ...

บุญข้าวสาก เป็นงานบุญเดือนสิบของคนอีศาน นอกจากทำบุญอันเป็นพิธีทางศาสนาในพระพุทธศาสนาแล้ว ยังเป็นประเพณีที่มีความเชื่อถือถึง วิถีชีวิต การทำมาหากิน รวมอยู่ในงานประเพณีที่สำคัญของบุญเดือนสิบ – บุญข้าวสากอีกด้วย

ชื่อวัดกลางมิ่งเมือง บ่งบอกถึงความสำคัญอยู่แล้ว คือเป็นวัดที่ตั้งอยู่บริเวณใจกลางเมือง ตามประวัติวัดนี้เดิมชื่อ “วัดกลาง” สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๓๑๘ สมัยที่พระยาขัตติยะวงศา (ท้าวทน) เป็นเจ้าเมืองร้อยเอ็ด มีสิมขนาดใหญ่เก่าแก่ เขียนฮูปแต้มทั้งผนังด้านในและด้านนอก

พ่อเฒ่าจารย์คูนมี ไทบ้านโพนสว่าง นับว่าเป็นเฒ่าบ้านเฒ่าเมือง อยู่ในศีลธรรมอันดีงามครองตนอยู่ในฮีตสิบสองคองสิบสี่ ตามประเพณีของคน “ทางอีศาน” มาอย่างสมํ่าเสมอ

ดร.ปรีชา พิณทอง อธิบายไว้ว่า กลอนฟ้อนเป็นกลอนยาวชนิดหนึ่ง ใช้กลอนเจ็ด กลอนแปดหรือกลอนเก้า แล้วแต่ผู้แต่งถนัดแบบใด

จดหมายถึงทางอีศาน 58 จากฉัตรทิพย์ นาถสุภา, ประยูร สืบสาย, “ปลายนา ฤดูฝน”