บทบรรณาธิการ

ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ชลธิรา สัตยาวัฒนา ~ นักวิชาการของประชาชนกับผลงานล่าสุดที่ตกผลึกทางความคิด ลุ่มลึก เธอจัดเจนอักษรศาสตร์หลากภาษา; มีประสบการณ์สนามที่แลกด้วยชีวิต ขึ้นเขาลงห้วยมาแล้วทั้งในแดนไทย ลัวะ ละว้า มอญ ลาว เวียดนาม; จากใต้คง เมืองหมอกขาวมาวโหลง เมืองนุนสุนคำ เมืองว้าอาหว่าซาน เมืองปะหล่องปู้หลางซาน เมืองนางพญาไท่ที่หูหนาน และเมืองพระยาแถนหลวงที่ยูนนาน

เมื่อเดือนที่ผ่านมา องค์การนาซาได้เผยแพร่ภาพคมชัดจากกล้องโทรทรรศน์อวกาศเจมส์ เวบบ์ ที่ส่งออกไปไกลถึง ๑.๕ ล้าน กม. ทำให้เห็นภาพดวงดาว กาแล็กซี่ต่าง ๆ ซึ่งอยู่ไกลออกไปถึง ๑๓,๕๐๐ ล้านปีแสง

แรงบันดาลใจหนึ่งที่ทำให้สะกดชื่อนิตยสาร “ทางอีศาน” ด้วย “ศ” เพราะบทกวีชื่อ “อีศาน” ของ “นายผี” - อัศนี พลจันทร

สังคมไทย การขัดแย้งทางความคิดมีความผิดถึงตายมีมานานแล้ว และนับวันจะมากหลากหลายวิธียิ่งขึ้น เพราะการสำนึกถึงสิทธิ์ความเป็นมนุษย์ของตนและเคารพคนอื่นยังไม่หนักแน่น ระดับทางวัฒนธรรมและการตื่นรู้ทางการเมืองยังไม่พัฒนาก้าวหน้า ส่งผลให้ผู้มีอภิสิทธิ์อิทธิพลเต็มบ้านเมือง คนเล็กคนน้อยยังสยบยอมและยังคงยากไร้

เมื่อสนใจ ตระหนักตื่นรู้เรื่องราวความเป็นมาและควรจะเป็นไปของสังคม ของประเทศชาติบ้านเมือง ย่อมบังเกิดความกระตือรือร้น รู้ตัวของตัวว่าเกิดมาทำไม จะมีลมหายใจอยู่อย่างไร และพร้อมตายเพื่ออะไร ให้สมเกียรติและศักดิ์ศรีที่เกิดมาเป็นคน

ถ้าปีใดวันขึ้น หรือแรม ๑ ค่ำ เดือน ๕ ตรงกับวันอังคาร หรือแรม ๕ ค่ำ เดือน ๕ ตรงกับวันอังคาร เชื่อกันว่าเป็นวันร้อน วันอัปมงคล วันอุบาทว์ วันโลกาวินาศ คนไทภาคอีสานมีประเพณี “แตกบ้าน” เพื่อแก้เคล็ด

ในขณะที่ทุกประเทศกำลังจะเข้าสู่มหาสงครามโลกครั้งที่ ๑ ตามด้วยการปฏิวัติของโซเวียต รุสเซีย และสงครามปฏิวัติจีนก็เริ่มปะทุ

ใครคนใดเข้าใจและใช้ชีวิตได้สอดคล้องกับคนด้วยกัน กับธรรมชาติ และกับสิ่งเหนือธรรมชาติคน ๆ นั้นก็จะมีชีวิตที่สุข สมบูรณ์ และสงบ ดังความเข้าใจภูเขาของนักเดินป่าที่บอกกล่าวกันมา... ถ้ามองดูภูเขาแล้วเห็นภูสีเขียวพรืดเป็นเทือกไปทั้งหมด นั่นแสดงว่าเรายังอยู่ห่างภูเขาไกลนัก เดินต่อไปจนเห็นสีใบไม้แตกต่างกัน มีสีเขียวแก่ เขียวอ่อน ครีม นํ้าตาล นํ้าตาลไหม้ แดง กระด่างดำ ฯลฯ เราเข้าใกล้ตีนเขาแล้ว

คนเราต้องมีความฝัน มีจินตนาการ ฝันที่งามพร้อมย่อมเกิดจากพื้นฐานความเป็นจริงรองรับ ผ่านการคิดกรอง เป็นฝันที่กว้างไกลกว่าผล ประโยชน์ส่วนตน หรือเฉพาะกลุ่มพวกพ้อง

เที่ยวท่องล่องรู้วัฒนธรรม ลึกล้ำงำเหง้าเล่าขาน คนสร้างค้นคิดนิทาน ตำนานสานญาติชาติพันธุ์

ท่ามกลางการยกทัพจับศึกไล่ล่าฆ่าตัดหัวยึดทรัพย์กวาดต้อนคนมาเป็นทาส ผ่านการกระทำถูกดูถูกเหยียดหยามกดทับของสังคม จนถึงยุคอาณานิคมแล่นเรือลำใหญ่ข้ามทวีปมาตียึดเมืองกัน แล้วเกิดสงครามโลก สงครามเย็น จนเข้าสู่ยุคทุนนิยมเต็มตัว ผู้คนบนที่ราบสูงทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ - ภาคอีสานประเทศไทยก็สามารถต่อสู้ดำรงตนยืนหยัดสร้างบ้านแปงเมือง

เราต้องรู้จักร่างกายของเรา หน้าที่อวัยวะแต่ละส่วน ความสำคัญและการถนอมรักษาไว้ให้ทนนาน อาหารใดมีประโยชน์อะไรมีโทษ ในสวนครัวหัวไร่ปลายนาและรอบ ๆ ชุมชนมีไม้ดอกไม้ผลไม้ยืนต้นพืชสัตว์ชนิดใด และต้องรู้จักทะเล ภูเขา รู้จักห้วย หนอง คลอง บึง แม่น้ำทุกสาย

เว้าแล้วต้องเฮ็ด เฮ็ดให้สุด ขุดให้ถึง ผิดถืกค่อยว่ากัน สิ่งใด๋ดียกยอขึ้น สิ่งใด๋บ่ดีแก้ไข ทั้งเฮ็ดทั้งเฮียนคู่กันไป ความผิดบ่ไซ้ความซั้ว ความซั่วคือบ่เปลี่ยนแปลง

คำว่า “วัฒนธรรม” หรือมีผู้เสนอใช้คำ “พฤติธรรม” ที่ถอดมาจากคำภาษาอังกฤษ “Culture” ในส่วนงานวัฒนธรรมสมควรทำหน้าที่บำรุงเลี้ยงและกำกับสั่งงานการเมืองและงานความมั่นคงเสมือนหัวใจและสมองที่หล่อเลี้ยงและสั่งงานแขนขา รวมทั้งอวัยวะส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย

“บักหุ่ง ” พืชพื้นถิ่นแถบอเมริกากลางโน้นอพยพแพร่พันธุ์ไปทั่วโลก เพิ่งมาถึงเมืองไทยเมื่อยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์นี่เอง ครั้นเมื่อเดินทางถึงภาคอีสาน “บักหุ่ง” ผูกเสี่ยวกับปลาแดกแล้ว ไม่เคยแยกจากกันอีกเลย เป็นคู่ฮักแพงทุกมื้ออาหาร แถมเป็นของว่างได้ทั้งยามเช้ายันคํ่าคืนดึกดื่น