บทความ

มนุษย์ : ฝูงสัตว์ทดลองของพระเจ้า

ในขณะที่อรรถาธิบายทฤษฎีที่สำคัญข้าพเจ้าถือเอาอังกฤษเป็นตัวอย่าง แต่ว่าผู้อ่านชาวเยอรมันเมื่อได้เห็นสภาวะที่กรรมกรอังกฤษดำรงอยู่ก็ยักไหล่อย่างเสแสร้ง หรือเข้าใจว่าสภาวะการดำรงชีวิตของกรรมกรเยอรมันดีกว่ากรรมกรอังกฤษมากมายและปลอบใจตนเองแบบสุขนิยม

ผลงานทางวิทยาศาสตร์ ก่อนจะถึงขั้นนำไปใช้ได้ ยังต้องผ่านการทดลองขั้นกลางเสียก่อน ผ่านการทดลองตรวจสอบแล้วตรวจสอบอีก จึงจะนำไปใช้ได้ในการผลิต เพื่อที่จะทำให้มีความน่าเชื่อถือและประหยัดที่สุด การเผยแพร่เทคนิค วิทยาการใด ๆ ก็ตาม ควรทดลองปฏิบัติในเฉพาะที่เสียก่อน เมื่อได้ผลดีแล้วจึงค่อยเผยแพร่ให้กว้าง

ต้องไม่อัตวิสัยด้านเดียว ต้องดำเนินการสังเกตอย่างเป็นระบบรอบด้าน จะทำได้เช่นนั้นต้องสร้างจิตใจรักรับผิดชอบต่อการงาน ยืนหยัดซื่อตรงต่อความเป็นจริง ละทิ้งความเห็นแก่ตัว ความงมงาย ไสยศาสตร์ และลัทธิตามก้น เป็นต้น เมื่อข้อเท็จจริงขัดแย้งกับทัศนคติเดิมของตน ก็ต้องกล้าตรวจสอบและสลัดทัศนคติที่ผิดทิ้งไป

การสังเกตเป็นวิธีการที่มนุษย์เราดำเนินการค้นคว้าปรากฏการณ์ธรรมชาติภายใต้เงื่อนไขที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ กล่าวคือปล่อยให้มันดำเนินไปตามปกติของมัน เราไม่แทรกแซงปรากฏการณ์ธรรมชาตินั้น ปรากฏการณ์หรือสิ่งในธรรมชาติมีมากมาย ดังนั้นวิธีสังเกตก็มีมากมายต่าง ๆ กัน

สิ่งทั่วไป เพียงแต่สามารถรวบรวม “สิ่งเฉพาะราย” เข้าไว้อย่างหยาบๆ เท่านั้น มรรควิธีทางปรัชญาไม่สามารถแทนที่วิธีการทางวิทยาศาสตร์ได้ ปรัชญาใดๆ แม้จะถูกต้อง แต่ก็ไม่สามารถแทนที่มรรควิธีวิทยาศาสตร์ ไม่สามารถแทนที่ข้อสรุปทางวิทยาศาสตร์ธรรมชาติได้ มรรควิธีทางวิทยาศาสตร์ โดยทั่วไปแล้ว เมื่อใช้กับเป้าปัญหารูปธรรมหนึ่งๆ ก็จะมีรูปแบบรูปธรรมของมัน

ความสัมพันธ์ระหว่างมรรควิธีทางวิทยาศาสตร์กับมรรควิธีทางปรัชญา เป็นความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งเฉพาะรายกับสิ่งทั่วไป มรรควิธีทางวิทยาศาสตร์เป็นวิธีการพิเศษเฉพาะราย มันรวมอยู่ในวิธีการทั่วไป วิธีการวิทยาศาสตร์วิธีหนึ่ง ๆ ก็คือการแสดงออกเป็นรูปธรรมของมรรควิธีทางปรัชญา วิธีการวิทยาศาสตร์วิธีใดใดก็ตาม ล้วนรวมเอามรรควิธีทางปรัชญาเข้าไว้ด้วย

วิธีการทางตรรกกำเนิดขึ้นในกระบวนการค้นคว้าทางวิทยาศาสตร์ พัฒนาการทางวิทยาศาสตร์แยกไม่ออกจากทฤษฎีการขบคิดที่ถูกต้อง การค้นคว้ากฏเกณฑ์แห่งการขบคิดทวีความสำคัญมากขึ้นเรื่อย ๆ นับตั้งแต่นักคิดรุ่นก่อน เช่น อริสโตเติล, ฟรานซิส เบคอน ฯลฯ ได้สร้างผลงานอันยิ่งใหญ่ไว้