วรรณกรรม

ข้าไม่มีเวลาได้ท่องเที่ยว ชายชุดขาวพูดด้วยสีหน้าขึงขังจริงจัง “บรรพบุรุษข้าเคยไปทวารวดี และศรีอโยธยา ปู่ข้าท่องลุ่มน้ำบางกอกมาแล้ว พ่อข้าบอกว่า เคยท่องเมืองล้านนา เมืองล้านช้าง แต่พ่อข้าห้ามนักห้ามหนา อย่าท่องเมืองรัตนโกสินทร์” หยุดหายใจ มองจ้องเข้าไปในดวงตาของเหมราชแล้วพูดเสียงหนัก ถ้ากรุงเทพฯ ที่เจ้าพูดถึงเป็นเมืองรัตนโกสินทร์ พ่อข้าห้ามไปเด็ดขาด

หลังจากเหมราชพลัดหลงมาอยู่ศรีโคตรบูรณ์ ได้เป็นสหายกับเจ้าเชียงรุ้งลูกชายเจ้าเมือง ตกลงรับรักกับเจ้าฟ้าคำหยาด เจอแต่เรื่องราวอันลึกลับงงงวย เหมราชเริ่มเป็นห่วงเรื่องทางบ้าน ธุรกิจ ญาติพี่น้อง เริ่มหาตู้โทรศัพท์เพื่อติดต่อกลับทางบ้าน แต่ไม่พบเจอแต่สิ่งไม่คาดคิดมากมาย พร้อมความในใจของสหายคนใหม่ เจ้าเชียงรุ้ง เหมราชจะรับมืออย่างไรดี

สักครู่ฝูงนกยักษ์ก็บินกลับมามืดฟ้ามัวดินเสียงปีกกระพือดังอื้ออึงทั่วท้องฟ้า พวกมันบินใกล้เข้ามาจนเหมราชเห็นถนัดตา แต่ละตัวใหญ่โตเหมือนช้าง ขนสีขาวสลับลายสีน้ำเงิน

ดอกเตอร์สีโห บุญบา ออกจากห้องบรรยาย กลับเข้ามานั่งในห้องอาจารย์แล้วงีบหลับไปชั่ว ขณะ พอดีมีเสียงโทรศัพท์ดังขึ้น จึงรู้สึกตัวใช้มือ นวดคลึงท้ายทอยตนเองและหาวด้วยการอ้าปาก กว้าง ๆ ก่อนจะยกมือไปยกโทรศัพท์มาแนบหู

เจ้าเชียงรุ้งเป็นใคร เหตุใดจึงมีน้ำใจให้เขามากมาย เจ้าเมืองเป็นใคร ทำไมจึงจัดพิธียิ่งใหญ่สำหรับเขา เมืองนี้เป็นเมืองอะไร และอยู่ที่ไหน ดื่มน้ำสวามิภักดิ์ต้องทำอย่างไร ทั้งที่มืดแปดด้าน เมื่อไม่มีทางเลือกจึงตัดสินใจไปร่วมพิธี

เหมราชไม่เคยพบเห็นงูใหญ่ขนาดมหึมาถึงปานนี้ ประหลาดนัก ตัวแรกใหญ่เกือบเท่าต้นตาลอีกสองตัวขนาดเท่าต้นไม้ข้างทาง ทั้งสามตัวเลื้อยหายไปในพงหญ้า ขืนชักช้าถ้าพวกมันเลื้อยกลับมาอีกมีหวังถูกมันกลืนลงท้องแน่ ๆ ตัดสินใจไม่ตามหาอีกแล้วหญิงสาวชุดดำ จึงเร่งเท้าเดินด้วยหวังจะกลับไปให้ถึงลานจอดรถโดยเร็ว ขณะกำลังเดินผ่านต้นไม้น้อยใหญ่เรียงรายอยู่สองข้างทาง เสียงไก่ขันสลับเสียงหมาเห่าดังขรมอยู่ข้างหน้า หมู่บ้านคงอยู่ไม่ไกลเท่าไรนัก ถึงจะมืดแต่ดวงจันทร์ส่องสว่างให้มองเห็นทาง ทั้งที่เย็นน้ำค้างและเหน็บหนาวลมดึก ใจกลับร้อนรุ่มคิดถึงรอยยิ้มของหญิงสาวชุดดำขึ้นมาอีก ฝืนตัดใจไม่คิดแต่ก็ยังคิด

เมื่อคราวที่จารย์บุญและจารย์แก้วกับอีแพงเมียข่า พร้อมครอบครัวชาวข่าจำนวนหนึ่งลงมาจากยอดภู พวกเขาก็เดินทางเข้าตั้งบ้านเรือนอยู่ ณ ดินแดนห้วยขุหลุ อันเป็นบ้านเกิดเมืองนอนแต่เดิมมาของจารย์บุญ ฝ่ายเฒ่าแก่และหมู่ญาติก็พากันทำพิธีบายศรีสู่ขวัญ

วันหนึ่ง, เมื่อคณะของหลวงสากลกิจฯเสร็จการตรวจตราการทำแผนที่แล้วเดินทางกลับเข้ากรุงเทพฯ แต่ฉันยังมีคำสั่งให้ช่วยพระยอดเมืองขวางทางด้านนี้อยู่ หมื่นประจักษ์สนิทนึกก็ชักชวนฉันขึ้นท่าที่เมืองนครพนม “ผมรู้ว่าท่านห่างบ้านห่างครอบครัวมานานชวนไปแสวงหาความสำราญคงไม่ว่าอะไร?” “จะว่าอะไรได้” ฉันบอก “นั่งดื่มเหล้าเว้าความลาวแล้วเมาหลับไป ทำกันอยู่บ่อย ๆ” “หามิได้ขอรับ บริวารผมที่นครพนมมีความสำราญอย่างใหม่” “บอกได้มั้ย ว่าความสำราญนั้นเป็นอย่างใด?” “ท่านต้องไปพิสูจน์ด้วยตัวท่านเองขอรับ”

นายจำรัส ดนัยมนัสราษฎร์ เปิดบันทึกจางวางดนัยมนัสราษฎร์อ่านต่อไปแบบวางไม่ลง ท่านเจ้าคุณปู่ได้วางโครงวางแนวไว้ชวนติดตามแทรกเนื้อหาทางประวัติศาสตร์ พร้อมทั้งวิเคราะห์และวิจารณ์อย่างผู้ทรงภูมิรู้ เมื่อเอาข้อความของผู้ใดมาจะบอกไว้ว่าอ้างอิงจากหนังสือเล่มนั้นและเล่ม นี้ แสดงให้เห็นว่าท่านเป็นผู้เคารพผู้อื่น ถ้าอ้างถึงคนอื่นว่ากล่าวถ้อยร้อยความอย่างใด ท่านก็จับใจความ มาแต่เฉพาะความจริง ไม่ใช่นำมาตีไข่ใส่น้ำทำให้เลอะเทอะเปรอะเปื้อนและเป็นเท็จ แสดงให้เห็นว่าท่านเป็นผู้มีความเป็นธรรม จึงรักษายุติธรรมไว้ได้

ฉันคือจางวางดนัยมนัสราษฎร์ ชื่อเดิมว่า ถิ่น ถวายตัวเป็นมหาดเล็กตั้งแต่ปลายรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว...