ศิลปวัฒนธรรม – ประวัติศาสตร์

ใคร ๆ ก็พูดถึงจิตถึงใจ จิตเป็นทุกข์ จิตเดือดร้อน จิตยุ่งวุ่นวาย จิตกระวนกระวาย จิตกระสับกระส่าย มันเรื่องของจิตทั้งนั้นแหละ แต่ยังไม่เคยเห็นจิตสักที จิตแท้เป็นอย่างไร ก็ไม่ทราบ เมื่อไม่เห็นจิตไม่เห็นใจ มันก็ไม่มีโอกาสที่จะชำระได้ต้องเห็นตัวมันเสียก่อน รู้จักตัวที่เราพูดถึงเสียก่อน พอเราเดือดร้อนเรายุ่งเหยิงหรือส่งส่ายเราก็แก้ตรงนั้นเอง

ประชาคมอาเซียนมี ๓ เสาหลัก คือ เศรษฐกิจ, ความมั่นคง, สังคมและวัฒนธรรม ๓ เสาหลักหรือสามด้านนี้ หน่วยราชการ,องค์กรเอกชน และสื่อมวลชนทั่วไป มักให้ความสำคัญสนใจแต่ด้านเศรษฐกิจ กระทั่งเรียก “ประชาคมอาเซียน” ว่า AEC ซึ่งผิด AEC คือ “ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน” ซึ่งเป็นเสาเดียวหรือด้านเดียวเท่านั้น

จากการที่สานลบบ่สูนเป็นวรรณคดีชั้นสูงที่มีลักษณะปิดบังเนื้อหาเป็นปริศนาหรือรหัส (Code) ผู้สามารถเข้าใจได้จะต้องเป็นผู้มีการศึกษา และเข้าใจโดยใช้ปัญญา บางคนอ่านตั้งแต่ต้นจนจบหลายเที่ยวก็ไม่สามารถเข้าใจเนื้อหาของสานได้โดยหมอลำมักนำเอาคำผญาในสานลบบ่สูนที่มีเนื้อหาเกี้ยวพาราสีมาใช้เป็นกลอนลำ

ความต้องการสำคัญที่สุดของ “ชาวนา” ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตนั้นคือเรื่อง “ตำแหน่งแห่งที่ทางสังคม” ที่มีความเสมอภาคเป็นธรรม ส่วนการพัฒนาระบบการผลิตใหม่ชาวนาก็ต้องการความรู้ ต้องการผลผลิตเพิ่มขึ้น มีคุณภาพมากขึ้นและต้องการนวัตกรรมในการบริหารจัดการ ซึ่งเรื่องนี้รัฐได้ละเลยมานานแล้ว

แต่รูปศัพท์ซ้อนความหมาย “ศีรษะ+เกษ” จึงถูกแปลเอาสนุกเชิงเหยียดหยันเป็นจังหวัด “สองหัว” มีจินตภาพโยงกบฏผีบุญ (กบฏผู้มีบุญอีศาน) และการทะเลาะใส่ความกันของผู้นำถิ่นในอดีต ยากที่รัฐบาลกลางกรุงเทพฯต้องมาปราบหรือตัดสินหลายคดี

เปีย, เปี๋ย เป็นอุปกรณ์สำหรับม้วนด้ายหรือไหมให้เป็นไจ โดยใช้มือข้างหนึ่งจับแกนเปียไว้ มืออีกข้างหนึ่งถือด้ายแล้วแกว่งด้ายไขว้กับแขน เปียอย่างเป็นระเบียบตามปริมาณที่ต้องการ แล้วปลดด้ายออกเพื่อจับเป็นไจหรือปอย...

บทร้อยกรองของพระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (สิริจฺนโท จันทร์) พ.ศ. ๒๓๙๙ - ๒๔๗๕ ๕. ของบ่งามมีนามหลายอย่าง สระเปล่าว่างหาน้ำบ่มี เป็นบูรีหาพระยาบ่ได้ เป็นต้นไม้ใบเหี้ยนหล่าสม เป็นงัวนมฮีดน้ำบ่ย้อย เป็นสาวน้อยปะไป่เปลือยโต

ถ้าพี่น้องชาวอีสานตามไม่ทันการเปลี่ยนแปลงของโลก และขายที่ดินเหมือนกับที่กำลังขายกันวันหนึ่งข้างหน้า ลูกหลานเราจะเป็นเพียงแรงงานที่เขาจ้างไปทำไร่ทำนาในที่ดินที่เคยเป็นของพ่อแม่บรรพบุรุษ วันนั้นไม่ต้องพูดกันเรื่องประชาธิปไตยอีกแล้ว เพราะประชาธิปไตยคือประชาชนปกครองตนเอง

"ไน" ลักษณะเป็นวงกลม ติดตั้งอยู่ระหว่างขาสองอันที่ทำจากไม้เนื้อแข็ง มีเหล็กสอดสำหรับหมุนวงล้อ ส่วนขานั้นติดตั้งอยู่บนฐานซึ่งทำจากไม้เนื้อแข็ง ยาวประมาณ ๓๐ นิ้ว ส่วนปลายของฐานมีเหล็กไนสอดอยู่ โดยโผล่เหล็กไนออกมาไว้สำหรับเป็นที่สวมหลอดไม้ไผ่ที่ทำเป็นที่กรอด้ายจากวงล้อมีสายพานทำด้วยเชือกโยงมาหมุนเหล็กไน

สภาพสวยงามสดใสในธรรมชาติ ในแง่ของเศรษฐกิจและการเมืองมองว่าเป็นสิ่งที่เปล่าประโยชน์ จะต้องทำให้มีมูลค่าขึ้นมา เพื่อดลบันดาลให้ตัวเลขศักดิ์สิทธิ์นั้นอยู่ในเกณฑ์มาตรฐานสากล อะไรจะศักดิ์สิทธิ์เท่าตัวเลขแห่งบันดาลบ่งชี้ความเชื่อสำเร็จรูปอย่าง GDP ได้อีกเล่า นั่นคือมาตรฐานที่ใครมิอาจจะทำลายลงได้เพราะความสงบสุขทางใจ

คนอีสาน บางทีเรียกชาวอีสาน มีหลักแหล่งอยู่ฝั่งขวาแม่น้ำโขง ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยอีสานเป็นชื่อเรียกพื้นที่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยที่มีกรุงเทพฯ เป็นศูนย์กลาง

ฟ้าหมาดฝนหม่นแดดก่อนเที่ยงวันนั้นผมเลี้ยวรถเข้าไปใน "โรงงานอุตสาหกรรมน้ำยาง ยะลา จำกัด" ผมเคยมาครั้งหนึ่งแล้วเมื่อเดือนก่อน ครั้งนี้จึงเปิดกระจกยิ้มบอกยามที่เฝ้าประตูโรงงานเพื่อความสะดวกโยธินว่า "สิเข้าไปหาซื้อจิ๊หรีดเด้อ"

ฉบับสุดท้ายที่ราชบัณฑิตย์ฯจัดทำและพิมพ์จำหน่ายคือ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตย-สถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ พจนานุกรม ฯ พ.ศ.๒๕๒๕ หน้า ๙๒๖ ให้ความหมายของอีสาน ๒ อย่าง คือ ๑. ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ๒. พระศิวะหรือพระรุทร และให้ที่มาของคำ อีสานเป็นภาษาบาลี อีศานเป็นภาษาสันสกฤต

สอนให้ลูกทำตาม เช่น ตื่นเช้าสอนอาบน้ำ ใส่เสื้อผ้าเอง.. สอนการวางรองเท้าให้ถูกต้อง ทำความสะอาด สอนความรับผิดชอบงานในหน้าที่.. ทำตามที่บอก พร้อมกันนั้นผู้ใหญ่ก็ปฏิบัติเป็นแบบอย่างให้เขาเห็นอย่างเป็นรูปธรรมและสม่ำเสมอด้วย การเข้าแถวรับบริการหรือทุกกิจกรรมก็ฝึกมาตั้งแต่อนุบาลเคารพสิทธิของคนอื่น

อักษรตัวนี้ คนทั่วไปมักอ่านว่า “เหลียว” 僚 แต่จริง ๆ แล้วโบราณเขาอ่าน “เหล่า”ทั้งคำว่า 骆 และ 僚 เป็นการถอดเสียงจากภาษาชนพื้นเมืองจนกระทั่งในยุคราชวงศ์ถัง (คริสต์ศตวรรษที่ ๗-๑๐) ชื่อ “เหล่า” เป็นที่นิยมใช้กันมากที่สุดชื่อ “เหล่า-ลาว” เริ่มเรียกกันมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ ๓ ดังนั้นชื่อ “ลาว” จึงเก่ากว่าชื่อ “ไท” มาก