ศิลปวัฒนธรรม – ประวัติศาสตร์

ธรรมบาล แปลว่า ผู้รักษาธรรม หรือผู้พิทักษ์ธรรม ในทางพุทธศาสนา พระธรรมบาล (สันสกฤตว่า ธรฺมปาลมฺ, Dharmapala) หมายถึง ผู้ปกป้องหรือพิทักษ์พระธรรมคำสอน อาจเป็นเทพ นาค คนธรรพ์ กินนร ยักษ์ ทั้งเพศชายและหญิง เรื่อยไปจนถึงภูตผีก็ได้ มีใจเคารพพระรัตนตรัย ยอมรับหน้าที่ที่จะดูแลคำสอน ธรรมสมบัติ ขับไล่ผีร้ายและอุปสรรคขัดขวางการปฏิบัติธรรม และช่วยเหลือผู้ปฏิบัติ

ปัจจุบันนี้คงหาคนอธิบายได้ยาก มอม คือสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ มีรูปร่างลักษณะผสมระหว่าง สิงห์ เสือ แมว ค่าง นิยมทำเป็นประติมากรรมเฝ้าพุทธสถาน (ล้านนา, อีสาน, ลาว) และลายสักขา (อีสาน)

นี่อาจเป็นครั้งแรกที่คุณได้ยินคำว่า “สั บ ขา ลา ย” ชาญพิชิต พงศ์ทองสำราญ ศิลปินหนุ่มเลือดอีสานผู้หลงใหลในรอยสัก และมองเห็นคุณค่าของงานสัก ได้ใช้เวลากว่า ๕ ปี ออกเดินทางทั่วประเทศ เพื่อตามหาและบันทึกประวัติศาสตร์ของงานสักขาลายรุ่นสุดท้ายไว้...

สมัย “ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์” ยังสถิตอยู่ที่ชิคาโก ข้าพเจ้าไม่เข้าใจหรอกว่าทำไมที่ประดิษฐานดั้งเดิม จึงอยู่เหนือซุ้มประตูทางเข้าปราสาทหินพนมรุ้ง

พระอาทิตย์และน้ำเป็นเพื่อนรักที่ดีต่อกันมาชั่วกาลนาน ทั้งสองต่างอาศัยอยู่บนโลกเดียวกันมาก่อน พระอาทิตย์มักจะไปเยี่ยมน้ำเพื่อนรักอยู่เป็นประจำไม่ขาดปฏิบัติเช่นนี้เรื่อยมาจนเป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย แต่ตรงกันข้ามกับน้ำที่ไม่เคยไปเยี่ยมพระอาทิตย์เลยสักครั้งหนึ่ง เป็นเพราะเหตุผลใดไม่สามารถจะรู้ได้

ในคัมภีร์ปฐมกัปป์ได้บอกไว้มีว่า “ลมชูนำน้ำกะเล่าซูปลา ปลาชูหินหินชุดินจังบ่จมลงได้ลมพัดให้เป็นดินสองแผ่น แผ่นหนึ่งหญิงอยู่เฝ้าเป็นเจ้าแผ่นดิน แผ่นหนึ่งชายอยู่เฝ้าเป็นเจ้าแผ่นดิน ไกลกันล้ำพอประมาณฮ้อยโยชน์ แล้วจั่งติดต่อจ้ำกันเข้าแผ่นเดียว” เกิดแผ่นดินและสิ่งมีชีวิตขึ้นในโลกนี้ มีทั้งสวรรค์ นรก อเวจี ครุฑ นาค เทวดา พระอินทร์ พระพรหม พระอาทิตย์และพระจันทร์ แต่ยังไม่มีแสงส่องพื้นโลก

“ปากเซ” เป็นเมืองเอก หรือเมืองศูนย์กลางของแขวงจำปาสัก และยังถือเป็นศูนย์กลางเศรษฐกิจ การค้า การคมนาคม ของสปป.ลาว ในเขตภาคใต้ อีกทั้งยังเป็นศูนย์การศึกษาพระพุทธศาสนาที่ใหญ่ที่สุดของลาวอีกด้วย

มีด้วยหรือ “หมอลำหลวง” ? มีซิ ทำไมละ ในเมื่อ “โหรหลวง” หรือหมอดูหลวงยังมีเลย แต่ “หมอลำหลวง” มีในอดีตสมัยรัชกาลที่ ๕ โน่น

วรรณคดีภาคอีสานโบราณซึ่งมีอยู่ในหนังสือผูกที่สำคัญเรื่องหนึ่งคือ “ท้าวผาแดง-นางหนังสือผูกนี้โดยปกติจานลงในใบลานเป็นตัวหนังสือไทยน้อย โดยทั่วไปตัวหนังสือที่ใช้อยู่ในภาคอีสานแต่ก่อนนั้นมีอยู่ ๓ แบบ ตัวหนังสือไทยน้อย นั้นส่วนมากใช้ในวงการบ้านเมืองทางคดีโลกและวรรณคดี แบบที่สองคือ ตัวหนังสือธรรม ส่วนมากใช้ทางคดีธรรม คือใช้ในวัดแบบที่สาม คือ ตัวหนังสือขอม เป็นอักษรสำหรับจารึกพระคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา ทั้งสามแบบนี้ ใช้เหล็กแหลมจาน (ขีด) จารึกไว้บนใบลาน โดยใช้เส้นเชือกร้อยหรือผูกไว้ ถ้าหากมีขนาดยาวก็เรียกว่า “หนังสือผูก” ซึ่งมักจะเป็นเรื่องวรรณคดี ถ้าหากจารึกลงในใบลานขนาดสั้นก็เรียกว่า “หนังสือก้อม” โดยมักจะเป็นประเภทตำราต่าง ๆ ทางวิชาการ

ลูกอีสานรักงานศิลปะ เรียนศิลปะ สอนศิลปะ และสร้างสรรค์งานศิลปะ ตามแบบฉบับของหัวใจ ใช้ชีวิตอยู่อำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์ เสาะหาวิถีชีวิตจิตวิญญาณของทุ่งกุลาร้องไห้ แล้วสร้างสีสันให้ปรากฏบนผืนผ้าใบ เป็นไปได้อย่างไรที่ทุ่งกุลาร้องไห้จะมีสีสัน

ความรัก ความอบอุ่น การดำเนินชีวิตความรับผิดชอบในหน้าที่ของเด็กอีสานที่แฝงไว้ด้วยคุณธรรม ระเบียบวินัยในการดำเนินชีวิตประจำวัน การเอาตัวรอดในแต่ละวันจากรุ่นสู่รุ่นจากพ่อสู่ลูก วิถีชีวิตที่ดีงาม เรียบง่าย อยู่กับธรรมชาติ ซึ่งในปัจจุบันนั้นหาได้ยากเต็มที

ในระยะแรกยุคที่มนุษย์ยังดำรงชีวิตด้วยการเก็บและล่า ข้าวเป็นเพียงอาหารตามฤดูกาล เมื่อข้าวป่าสุกจึงเก็บมาบริโภค เพราะข้าวป่าเมล็ดร่วงง่าย พอลงดินก็กลายเป็นต้นข้าวในฤดูต่อไป ต่อมามนุษย์เฝ้าสังเกตและเรียนรู้ธรรมชาติ จนถึงในยุคหินใหม่มนุษย์จึงเรียนรู้การปลูกข้าวอย่างเป็นระบบ แทนที่การหาเก็บ ต่อมาเมื่อมนุษย์อยู่รวมเป็นกลุ่ม จึงคิดวิธีปลูกข้าวแบบนาหว่าน แต่ได้ผลผลิตไม่ดีนักเพราะการหว่านไม่สม่ำเสมอ จึงประดิษฐ์ “ไถ” เพื่อแทง หรือไถดินให้ลึก ก่อนจะหว่านเมล็ดข้าวลงไป และต่อจากนั้นก็ทำให้เกิดนวัตกรรมต่าง ๆ ตามมาอย่างต่อเนื่อง

“ข้าวคือชีวิต” คนไทยเชื่อว่าข้าวเป็นสิ่งที่มีบุญคุณ มีจิตวิญญาณ มีเทพธิดาชื่อว่า “แม่โพสพ” ประจำอยู่ในต้นข้าว แม่โพสพเป็นผู้คอยดูแลต้นข้าวให้เจริญงอกงาม ถ้าผู้ใดได้ทำพิธีตามคติความเชื่อและบูชากราบไหว้แม่โพสพแล้วจะทำให้ผู้นั้นร่ำรวยอุดมสมบูรณ์ และข้าวสามารถให้คุณให้โทษแก่มนุษย์ได้ มนุษย์เราเป็นหนี้บุญคุณแม่โพสพเป็นอันมาก

ศิลปะงานไม้ที่โดดเด่นสมัยโบราณก็คืองานจำหลักไม้ ใช้เป็นส่วนประกอบสำคัญของสถาปัตยกรรม ทั้งบ้านเรือนที่อาศัยและสถาปัตยกรรมทางศาสนา