ศิลปวัฒนธรรม – ประวัติศาสตร์

เกาะเต่า ในทะเลอ่าวไทย มีพื้นที่ราว ๒๑ ตารางกิโลเมตร เชื่อไหมว่า ในแม่นํ้าโขงช่วงที่ไหลผ่านแขวงจําปาสัก ภาคใต้ของลาว มีเกาะขนาดใหญ่กว่าเกาะเต่าถึง ๔ เท่าตั้งอยู่ นั่นคือดอนโขง หรือเกาะโขง ตรงบริเวณที่แม่นํ้าโขงกว้างสุด ถึง ๑๕ กม. และยังมีเกาะแก่ง หรือที่คนลาวเรียก “ดอน” นับได้ถึงสี่พันดอน

ภูมิภาคอีสานบ้านเฮามหรสพที่บันเทิงเริงใจ และปลุกเร้าพลังให้ลุกขึ้นเต้นฟ้อนอยู่ได้ตลอดทุกยุคสมัยนั่นก็คือหมอลำ หมอลำคือศิลปะการแสดงที่อยู่คู่กับคนอีสานมาช้านาน จนมีคำพูดบอกว่า “ถ้าใครได้ยินเสียงแคนแล้วไม่ลุกขึ้นฟ้อนรำนั่นไม่ใช่คนอีสาน”

วัดพุทธมงคลประดิษฐานพระพุทธรูปยืนมงคล ขณะที่วัดสุวรรณาวาส ประดิษฐานพระพุทธมิ่งเมือง พระพุทธรูปทั้งสองมีตำนานเกาะเกี่ยวกัน คนสร้างคนเดียวกัน ทั้งสององค์เป็นศูนย์รวมใจของชาวมหาสารคาม และพุทธศาสนิกชนทั่วไป 

บุญผะเหวด ไม่ใช่งานบุญที่เน้นเนื้อหาเรื่องการสร้างทานบารมีเท่านั้น เพราะทุกชาติพระโพธิสัตว์ต่างทรงบำเพ็ญบารมี ๑๐ อย่าง เรียกว่า "ทศบารมี"

ราว พ.ศ. ๒๕๙๐ กว่า ๖๐ ปีมาแล้ว ผู้เขียนยังเรียนอยู่มัธยมต้น เตี่ยกับแม่เปิดร้านขายอาหารจีนอยู่ที่อำเภออำนาจเจริญ ส่วนบ้านเกิดของแม่อยู่ที่อำเภอม่วงสามสิบ ตากับยายและญาติ ๆ ยังอยู่ ช่วงปิดเทอมทุกปีแม่มักจะใช้ผู้เขียนนำสิ่งของเครื่องใช้ของฝากไปเยี่ยมตากับยายและญาติ ๆ ที่หมู่บ้าน “ยางเคลือ” อ.ม่วงสามสิบ เพราะเห็นว่าผู้เขียนเป็นหลานรักของยาย เป็นภาพประทับใจฝังในความจำมาจนถึงปัจจุบันนี้

การเก็บส่วยในอีสานสมัยกรุงธนบุรีถึงสมัยรัชกาลที่ห้า รัฐบาลเก็บเป็นสิ่งของซึ่งมีมากในท้องถิ่น เว้นเสียแต่ว่าไพร่ส่วยหาสิ่งของที่กำหนดไม่ได้จึงยอมให้จ่ายเงินแทนคนละ ๔ บาทต่อปี ที่ว่าเป็นเรื่องการเมืองก็เพราะในระบบส่วยมีการแย่งชิงส่วยระหว่างเจ้าเมืองกับเมืองหลวงระหว่างเจ้าเมืองกับเจ้าเมืองด้วยกัน ระหว่างเจ้าเมืองกับกรมการเมือง

วัฒนธรรมบรรจุศพไว้ในไห คนโบราณในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ นอกจากพบที่ทุ่งไหหิน เมืองเชียงขวาง ในประเทศลาวแล้ว ยังพบที่บ้าน “เชียงเหียน” จังหวัดมหาสารคามในประเทศไทยด้วย

แต่ปางก่อน ยังมีนครหนึ่งชื่อ อุทัยะนะมหานคร บริบูรณ์ไปด้วยสมบัติพัสถาน ทุกอย่างปานดั่งทิพย์สมบัติในเมืองฟ้า พระมหากษัตริย์ทรงพระนามว่า วิมะละจักพรรติราช เสวยราซะสมบัติอยู่ในนครนั้น พระองค์ทรงเดชานุภาพสูงสุดมีอาณาเขตแผ่กว้างไพศาลไปเกือบทั่วชมพูทวีป

แนวคิดเรื่องประชาธิปไตยในระดับชุมชนท้องถิ่นสมัยใหม่ หลักใหญ่เป็นแนวคิดที่สนับสนุนเรื่องการกระจายอำนาจและความรับผิดชอบออกจากรัฐบาลส่วนกลาง ไปสู่ระดับชุมชนท้องถิ่น อันได้แก่ หมู่บ้าน ตำบล เทศบาล อำเภอ หรือเมือง ฯลฯ โดยมีเป้าหมายให้ประชาชนซึ่งอยู่ในชุมชนท้องถิ่นแต่ละแห่งเป็นผู้ได้รับประโยชน์สูงสุดจากการกระจายอำนาจ ดังกล่าว

หนองหาร, หนองหาน, หนองหาญ ไม่ว่าจะเขียนอย่างไรก็สุดแท้แต่เหตุผลของผู้นิยมชมชอบ เพราะต่างก็มีเหตุผลในการเขียนกันทุกคน ผู้เขียนขอใช้คำว่า “หนองหาร” ตามที่ปรากฏในงานเขียนส่วนใหญ่นิยมใช้กัน ในครั้งนี้จะเขียนข้อขบคิดที่เกิดจากงานภาคสนาม ที่ทำให้เกิดเสน่ห์ชวนหลงใหลคือ ตำนานหนองหารของจังหวัดสกลนคร มีความเกี่ยวพันกับตำนานและวรรณกรรมอื่น ๆ อย่างน้อยที่สุดมีอยู่ ๒ เรื่อง คือ ตำนานฟานด่อน กับตำนาน กระฮอกด่อน (ผาแดงนางไอ่) เกี่ยวพันกันในคนละมิติและต่างก็มีพยานหลักฐานกันทั้งสิ้น เมื่อกล่าวถึงตำนานหนองหารเมืองสกลนคร จึงมักอ้างถึง ๒ ตำนานนี้เสมอ และสำนึกรู้ของคนในท้องถิ่นเองก็มักได้ยินได้ฟังสองตำนานเสมอมา แม้ภายหลังมีการสงสัยและพยายามสร้างแนวคิดตำนานเดียวขึ้นก็ตามที

คราม คือ ความอมตะ คือราชาแห่งสีย้อม เป็นหนึ่งในสีธรรมชาติที่เก่าแก่มากสีหนึ่งของโลกที่มนุษย์ใช้มายาวนานกว่า ๖,๐๐๐ ปี สีครามติดดี ติดทนลึกเข้าไปในเส้นใย

คุณเหลียงถิงหวั่ง เชื่อว่า บรรพชนของชาวเผ่าจ้วง (ขณะที่ยังมิได้แยกเป็นชาติพันธุ์ตระกูลภาษาตระกูลต้ง-ไถ) มีความเกี่ยวพันกับชนเผ่าโบราณที่ปรากฏชื่อในบันทึกโบราณของจีน เช่น ชนเผ่าซีโอว 西瓯 ลั่วเยวี่ย 路越 ชางอู่ 仓吾 ซุ่นจื่อ 损子 กุ้ยกั๋ว 桂国 จวี้ถิง 句町 เย่หลาง 夜郎 ผู่ 濮 โล่วว่อ 漏卧 อู่เลี่ยน 毋敛 เป็นต้น